İbn-i Ebî Şaybe, hakkında bilinen bilgilere göre Kufe şehri üzerinde 776 yılı itibariyle dünyaya gelmiştir. İbn-i Ebî Şeybe, hem bir tarih bilgini hem de tefsir ve hadîs alanında âlimdir. Uzun seneler boyunca hadîs tahsiline devam etmiştir. Ayrıca onun yetiştirdiği talebeler arasında çok önemli âlimler vardır: Buhârî, Ebû Dâvûd, Müslim, İbn Mâce…
Abbasi dönemi içerisinde Mutezile mezhebi ile bir mücadele içerisinde olan Mütevekkil’in vazifelendirdiği bilginler içerisinde yer almıştır. Mütevekkil’in onun ve abisi Osman’ın yer aldığı bir ekibi oldukça yüksek bir maaşa ve tahsisata bağlamıştır. Bu noktada Cehmiyye ile Mutezile’ye ait olan görüşleri de reddeden hadisler ile bir de rü’yet üzerine hadisleri, halka karşı anlatmasını istemiş olduğu belirtilmektedir. Bunun yanı sıra İbn-i Ebî Şaybe, Ebu Hanife’nin görüş ve yaklaşımlarına da karşı çıkmıştır ve hatta bu noktada ona bir de reddiye kaleme almıştır.
İbn-i Ebî Şaybe’nin Kimliği Hakkında
İbn-i Ebî Şaybe’nin kimliği hakkında öncelikle 159 senesinde Kûfe üzerinde doğduğunu yineleyelim. Bu tarih ise yukarı da belirttiğimiz gibi 776 yılına tekabül eder. Benî Abs’ın bir mevlâsıdır ve üçüncü dedesinin Havstî şeklinde anılıyor olması, bu ailenin kökende Belhli olduğunu gösterir. Aynı zamanda bunlarla beraber bu ailenin Arap soyundan geliyor olması da büyük ihtimal dahilindedir. Erken yaşlardayken hadîs alanında tahsiline başlamıştır. Henüz 14 yaşındayken ise Kadı Şerîk bin Abdullah’ın kendisinden hadîs alanında dersler almıştır. Ayrıca Kûfe, Rey, Bağdat, Basra ve Hicaz bölgelerinde bulunan ilim merkezlerinde ilmî tahsili devam ettirmiştir.
İbn-i Ebî Şaybe’nin İlim Öğrenmesi ve Talebeler Yetiştirmesi
İbn-i EbÎ Şaybe’nin ilim öğrenmesi ve talebeler yetiştirmesi hakkında öncelikle önemli muhaddislerden hadisler okumuş olduğunu söyleyerek söze başlayabiliriz. Buna göre hadisler okuduğu muhaddisler arasında şu isimler yer almaktaydı: Abdullah bin Mübârek, Cerîr bin Abdülhamîd, Vekî bin Cerrâh, Halef bin Halîfe, Muhammed bin Fudayl, Yahyâ bin Saîd el-Kattân, Süfyan bin Uyeyne…
İbn-i Ebî Şaybe’nin yetiştirmiş olduğu talebeler arasında çok önemli âlimler vardır. Onun sayesinde yetişmiş olan bu âlim zâtlar arasında ise şu isimler göze çarpar: Buhârî, Ebû Dâvûd, İbn Sa’d, İbn Vaddâh, Müslim, İbn Mâce, Bakî bin Mahled, er-Râzî, Ca’fer bin Muhammed el-Firyâbî, el-Mevsılî, el-Begavî…
İbn-i Ebî Şaybe’nin ilim öğrenmesi ve talebeler yetiştirmesi, zaman içerisinde onu büyük bir âlim yapmıştır. Ancak ailesinden başka tanınmış zâtlar da vardır. Dedesi, babası, iki kardeşi olan Osman ile Kasım, yeğeni Ebû Ca’fer Muhammed bin Osman, oğlu İbrâhim, tanınmış olan birer muhaddistir. Ancak yine de ailenin en meşhur olan şahsiyeti, İbn-i Ebî Şaybe’dir. Ahmed bin Hanbel ise onun hadis bilgisini, onun kardeşi olan Osman’dan daha üstün görmüştür. Hatta onu buna noktada Yahyâ bin Mâin ile birlikte “sadûk” şeklinde nitelendirmiştir. Bununla beraber el-Iclî ile er-Râzî ise onun sika olduğunu dile getirmiştir. Er-Râzî ile Sâlih Cezere ise onu çok yakından tanımış olan hadis münekkitleri olarak İbn-i Ebî Şaybe’nin hafızasının çok kuvvetli olduğunu söylemiştir.
İbn-i Ebî Şaybe’nin Eserleri
İbn-i Ebî Şaybe’nin eserleri arasında ilmî önemli kaynaklar teşkit edebilecek eserler vardır. Hayatı boyunca çok önemli âlimler yetiştirdiği kadar önemli eserler de kaleme almıştır. Bu anlamda kaleme aldığı eserlerden birkaçı şu şekilde sıralanabilir:
- El-Musannef fi’l-ehâdîs ve’l-âsâr: Bu eser, İbn-i Ebî Şaybe’nin sahabe sözleri ile hadisleri ve bir de tâbiîn fetvâlarını, üstelik senetleri ile beraber bir araya topladığı ve bunları da konularına göre bir tertiple düzenlediği en hacimli eseridir. Kaynaklar içerisinde ise “el-Müsned” ismi ile bu kitap kaydedilmiştir.
- Kitâbü’l-Edep: Bu eserin bir tane nüshası için Dârül Kütübiz Zahiriye içerisinee olduğunu söyleyebiliriz. Ayrıca el-Musannef’te yer alan “Kitâbü’l-Edep” isimli bölümün bir rivayet olması da ihtimal dahilindedir.
- Kitâbü’l-Îmân: Bu eser hem imana hem de İslâm’a ilişlin tam 139 tane hadis ile haberi içerir. El-Musannef içerisindeki “Kitâbü’l-Îmân” bölümünün bazı tertip farkları yapılarak rivayet edilmiş halidir.
- Tefsîrü İbn Ebî Şeybe: Bu eser, bir rivayet tefsiri şeklindedir. Eserin bir tane nüshası, Süleymaniye Kütüphanesi içerisinde kayıtlı şekilde yer almaktadır.