İbn-İ Melek; Hanefi mezhebi lügat yazarı ve fıkıh âlimidir. İsmi Abdullatif bin Abdülaziz bin Eminüddin, lakabı ise İzzüddin’dir. Meşhur olduğu künyesi ise İbn-i Ferişte ya da İbn-i Melek’tir ve bu lakabı babasından dolayı aldığı rivayetler arasındadır. Bu fıkıh alimi İzmir civarında bulunan Tire’de doğmuş olup, doğum tarihi kesin bilinmemektedir. Dönemin hemen hemen bütün bilimlerini öğrenmiş olan alim 801 yılında Tire’de vefat etmiştir.
İBN-İ Melek Biyografisi
Tire doğumlu olan İbn-i Melek, dönemin meşhur alimlerinden ilim öğrenmiştir. Seyyid Bey’in bildirildiğine göre bu fıkıh alimi, Türkistanlıdır ve Aydın oğullarının babasını Anadolu’ya davet etmesiyle Tire’ye gelmiştir. Evliya Çelebi’nin Seyahatnamesine göre ise İbn-i Melek Manisa Saruhan Medresesinde eğitim ve öğrenim görmüş ve halk tarafında orada bulunan hücresi ziyaret edilmiştir.
Birge’den sonra en ünlü ilim ve kültür merkezi olan Tire’de halk ve ileri gelenler tarafından saygı görmüştür. Bu meşhur fıkıh âlimi; neredeyse bütün ilimler konusunda bilgi sahibi olmasına rağmen özellikle dini ilimler konusunda ihtisas sahibi olmuştur. En zor ilimleri ve metinleri değerlendirme de ve ezberleme de çok başarılı olmuştur.
Faziletli ve ilim sahibi bir zat olmasıyla, tüm çevresi tarafından takdir görmüştür. Aydınoğlu Mehmet Bey’in takdirini kazanmış ve adına Tire’de medrese yaptırmış olup, oğulları olan Selim Çelebi, İsa Çelebi, Hızır Şah’a ders vermiştir. İbn-i Melek’in Mehmet Bey’in kendisine de ders verdiği rivayet edilir fakat kronolojik sıralamaya göre bu pek mümkün görülmemektedir. Tire’de kendi ismiyle tanınan medrese de vefat edinceye kadar ders vermeye devam etmiştir.
Meşhur âlim, özellikle, usul-i fıkıh, hadis ve fıkıh ilimlerinde bulunduğu dönemin ileri gelen isimleri arasına girmeyi başarmıştır. Tire’ye gelen Timur’un beraberinde olan ünlü âlim Seyyid Şerif el-Cürcani ile karşılaşmış ve takdirini toplamıştır. Tire’de bir bedesten yaptıran ve farklı çeşitli vakıflar kurmuştur. Kendisiyle aynı lakapla anılan ve muhtelif eserler veren Muhammed adında bir oğlu olduğu bildirilmektedir. İbn-i Melek 801 yılında vefat etmiştir ve vefat edene kadar müderrislik yaparak, eser yazmıştır. Vefat tarihi ile ilgili ihtilaflar bulunmaktadır çünkü üç farklı kaynakta üç farklı yıl bildirilmektedir. Bu tarihler 797, 801 ve 820’dir.Fakat Şerḥu Menâri’l-envâr isimli eserini 821 tarihinde yazdığı göz önüne alındığında, vefat tarihinin bu tarihten sonra olması muhtemeldir.
IBN-I Melek Eserleri
Değerli fıkıh alimi ve lugat yazarı olan İbn-i Melek’in tasavvuf, usul, hadis, fıkıh üzerine çok kıymetli eserleri bulunmaktadır. Bu eserlerden bazıları şu şekildedir:
- Şerhi Meşarıkı Şerif
- Şerhu Menar il envar
- Şerhi Mecmaul bahreyn
- Vikaye şerhi
- Kanuni Llgati ilahi
- Şerhu Tuhfet ul-müluk
- Bedrü lvaizin ve Zuhrül abidin
- Kitabün min et tasavvuf