Muhammed Bin Ahmed En-Nesefî, 461 senesi itibariyle Buhara yakınlarında olan Nesef şehri üzerinde dünyaya gelmiş olan bir zâttır. Çok fazla sayıda türlü hocalardan ilmî alanda dersler almıştır. Neticede ise 550 sayıda üstat kimseden hadisler nakletmiştir. Ayrıca onlar üzerine “Ta’dâdü şüyûhi Ömer” ismi ile bir eser kaleme aldığı da hakkındaki bilgiler içerisinde yer alır.
Muhammed b. Ahmed En-Nesefî, Karahanlılar devrinin önde gelen bazı âlim zâtlarından bir tanesi olmuştur. Nesefî, türlü ilim dalları üzerine farklı eserler yazmış bir isimdir. Hakkında edinilen bir başka bilgi ise vefatına dairdir. Bu bilgilere göre Nesefî’nin 537 yılının 12 Cemâziyel-evvel tarihi itibariyle Semerkant üzerinde vefat ettiğini söyleyebiliriz. Bu tarih ise tam olarak 1142 yılının 3 Aralık tarihine tekabül eder.
Nesefî’nin İlmî Kişiliği
Nesefî’nin ilmî kişiliği ile ilgili olarak öncelikle çok güçlü bir hafızaya sahip olduğunu söylemek gerekiyor. Bu anlamda hem keskin zekâsı hem de güçlü hafızası sayesinde çok fazla sayıda hadîs ezberlemiştir. Bu yönleri nedeniyle de ona hem “Necmüddîn” ve “Müfti’s-sekaleyn” lakapları takılmış hem de “Hâfız” unvanı ile anılmıştır.
Ancak öte yandan hadîs rivayeti hususunda ise zayıf olduğu söylenmiştir. Kendiyle görüşmemiş olmasına karşın beraber dinledikleri hususunda ondan yazılı şekilde icâzet almış olan Sem’ânî, onun rivayetlerinde yanlışlar olduğunu ve senetlerdeki adları değiştirdiği ya da düşürdüğünü ifade etmiştir.
Nesefî’nin Ders Aldığı Hocalar
Nesefî’nin ders aldığı hocalar arasında önemli isimler de olmakla beraber pek çok âlim zât yer alır. Bu noktada farklı farklı dönemlerde dersler aldığı hocalar arasında şu isimleri sayabiliriz: Ebü’l-Yüsr el-Pezdevî, Muhammed bin Mâhân el-Kebindevî, Ahmed bin Abdullah es-Sıbgî, Ebü’l-Muîn en-Nesefî, Cemâleddin Hâmid bin Muhammed er-Riğadmûnî, Ömer bin Muhammed el-Buhârî el-Hoşnâmî, et-Tenûhî, Ebû Ali Hasan bin Abdülmelik en-Nesefî…
Nesefî’nin Yetiştirdiği Talebeler
Nesefî’nin yetiştirdiği talebeler içerisinde de yine önemli isimler yer alır. Nesefî, Bağdat üzerinde “Tatvîlü’l-esfâr li-tahsîli’l-ahbâr” isimli kitabını okuttuğu bilinen bilgiler arasındadır. Ayrıca yine hakkındaki bilgiler gösteriyor ki; o, pek çok kimsenin kendisinden hadisler rivayet ettiği bir isimdir. Hac amaçlı gitmiş olduğu Mekke şehrinde Cârullah ez-Zemahşerî isimli zât ile görüştüğü de bilinen bilgiler arasındadır. Onun yetiştirdiği talebeler içerisinde ise şu isimler sıralanabilir:
- Burhâneddin el-Mergınânî, Muvaffakuddîn Ahmed bin Muhammed el-Hârizmî, Ebü’l-Fazl Muhammed bin Abdülcelîl es-Semerkandî, Burhâneddîn Muhammed bin Hasan el-Kâsânî, Ebû Hafs Ömer bin Muhammed bin Ömer el-Akılî, Ebû Bekir Ahmed bin el-Belhî, Ahmed bin Mûsâ el-Keşşenî ve oğlu olan Ebü’l-Leys Ahmed bin Ömer en-Nesefî…
Nesefî’nin Eserleri
Nesefî’nin eserleri, farklı ilmî alanlarda kaleme alınmış eserlerdir. İçerisinde farklı dönemlerde kaleme alınmış olan eserler yer alır. Ayrıca bu eserlerden bazıları, bazı yerlerde kayıtlı tutulmuş ve günümüze kadar ulaşabilmiştir. Nesefî’nin kaleme aldığı eserler arasında şunları sıralayabiliriz:
- Akâ’idü’n-Nesefî: Bu eser, Nesefî’yi şöhrete kavuşturmuş olan eserlerinin başında yer alır. Risâle tarzındaki bu kitap, İslâm akaidini, oldukça öğretici bir üslupla özetlemesi sayesinde meşhur olmuştur. Ayrıca bu eseri ilk kez William Cureton yayımlamıştır. Sonrasında Batı ile Doğu dilleri olmak üzere türlü dillere çevrilmiştir.
- Et-Teysîr fî’t-tefsîr: Bu eserde ana kaynak olarak hem Ebû Mansur Mâtüridî’ye ait olan “Te’vîlâtü’l-Kur’ân” eserinden hem de Abdülkerîm Küşeyrî’ye ait olan “Letâ’ifü’l-işârât” eserinden faydalanılmıştır. Ayrıca bu esere ait yüzlerce sayıda nüsha, bugüne dek ulaşabilmiştir.
- El-Manzûmetü’n-Nesefiyye: Bu eser, Hanefîler içerisinde ünlenmiş muhtasar bir fıkıh metni şeklindedir. Ayrıca eser, Ebû Hanîfe’nin ve onun öğrencileri olan Ebû Yûsuf, Muhammed bin Hasan, Süfer bin Hüzeyl ve bir de İmam Şafiî ile Mâlik’in düşüncelerini içerir. Fıkıh ilmine ait ilk manzum eser olduğu dile getirilen bu eser içeriğinin özlü olması, dilinin ve tertibinin sade olması gibi nedenlerden dolayı, uzun zaman medreselerde ders kitabı olarak okutulmuştur.
- El-Kand fî zikri ‘ulemâ’i Semerkand: Bu eser, Mâverâünnehir bölgesi ulemasının biyografilerine dayalıdır. Toplamda tam yirmi ciltten oluştuğu söylenmektedir.
- El-Ekmelü’l-atvel: Bu eser, oldukça hacimli olan bir tefsirdir. Bazı nüshaları, Kahire Hidiviyye Kütüphanesi içerisinde mevcut bulunmaktadır.
- Fetâvâ Necmiddîn: Bu eser, Nesefî’nin eserleri arasında yer alan bir diğer eserdir. Ebü’l-Hasan Necmeddîn Atâ bin Hamza Suğdî’nin fetvaları, bu eserde Nesefî tarafından derlenmiş ve sunulmuştur.
- Şerhu Medâri’l-usûl: Bu eser, Ebü’l-Hasan Kerhî’nin bir risâlesi üzerine yazılmış şerh niteliğinde birkaç varaktan oluşan bir çalışmadır. Ayrıca bu eserin pek çok sayıda yazması vardır.
- Zelletü’l-kârî: Bu eser, Kur’ân tilâveti esnasında yapılmış yanlışlar ve bunların fıkhî anlamda hükmünün izah edildiği birkaç tane varaktan meydana gelen bir risâledir.
- Tuhfetü’l-mülûk: Bu eser, Hanefî fıkıh ilmine uygun kaleme alınmış muhtasar şekilde bir ilmihal kitabıdır.