Alimlerin memleketi olan Horasan’dan çıkan ve Muhammed bin Eslem el-Tusi olarak bilinen bu İslam aliminin tam ismi Ebül Hasan Muhammed bin Eslem bin Salim el-Kindi el-Horasani et-Tusi’dir. Tûs şehrinden çıkmış ünlü İslam alimleri arasında yer almaktadır. Hadis ilmi alanında yaptığı çalışmalarla bilinmektedir.
Muhammed bin Eslem el-Tusi’nin Hayatı
Muhammed bin Eslem el-Tusi hayatı 796 yılında (hicri takvime göre 180) İran’ın Tûs şehrinde başladı. İsminde geçen el-Tusi ibaresi Tûs şehrinden gelmektedir. İlk eğitime Tûs ve Horasan’da başladı. Ebu Halid Yezid bin Harun bin Zazan es-Sülemi el-Vasıti, Ebu Nuaym el-Fazl bin Amr bin Hammâd el-Mülai, Ebu Amir Kabisa bin Ukbe bin Muhammed es-Süvai el-Küfî, Ebu Bekr Abdullah bin ez-Zübeyr bin İsa el-Kureşi el-Humeydi, Ebû Zekeriyyâ Yahya bin Yahya bin Bekr et-Temimî el-Minkarî en-Nisaburi ve Ebül Hasen en-Nadr bin Şümeyl bin Hareşe bin Yezid el-Mazini et-Temimi gibi alimlerden eğitim almıştır.
Öğrencilerinden bazıları şu şekildedir; Ebu Ali el-Hüseyin bin Muhammed bin Ziyad el-Kabbani en-Nîsaburi, Ebu Bekr Muhammed bin İshak bin Huzeyme es-Sülemi en-Nîsaburi, Ebu Bekr Abdullah bin Ebi Davut Süleyman bin Esas es-Sicistani ve Ebu İshak İbrahim bin İsmail el-Anberi. Döneminde önemli İslam alimi olan Muhammed bin Eslem el-Tusi’nin Melâmetiyye akımının ilk temcilerindendir. İbadetin gizli yapılması gerektiğini savunan biriydir. Bu yüzden cemaat ile kılınan namazlar dışında onu ibadetini yaparken gören olmamıştır. Öğrencileri onun tanımlarken sevadı azam ve rabbani alim isimlerini kullanmaktaydı.
Muhammed bin Eslem el-Tusi 856 yılında (hicri takvime göre 242) uzun süre yaşadığı Nişabur şehrinde vefat etmiştir. Cenazesine 1 milyon kişinin geldiği söylenmektedir. Öğrencisi İshak bin Rahuye’nin mezarının yanına defnedilmiştir.
Muhammed bin Eslem el-Tusi’nin Eserleri
Muhammed bin Eslem el-Tusi eserleri arasında şunlar bulunmaktadır:
- Kitabül İman vel amâl fir reddi alel Kerramiyye: Bu eser günümüze basılı olarak ulaşamamıştır. Başka eserlerin içinde alıntılarda geçmektedir.
- Kitabür Red alel Cehmiyye
- Kitabül Erba ineṭ Tusiyye: Eserin içinde 40 adet hadisin bulunduğu bilinmektedir.
- Tefsirül Kurʾan
- el-Müsned: Hadislerin yazıldığı kitaptır.
Melâmetiyye Akımı
Melamilik olarak da bilinen bir Sufi akımıdır. 9. yüzyılda Horasan ve çevresinde oluşmuştur. İsimlerinin kökenindeki kelime Arapça malāmah (ملامة) “suçlama” kelimesidir. Melâmetiyye, kendini suçlamanın değerine, dindarlığın özel bir mesele olması gerektiğine ve saygınlığın dünyevi bağlılığa yol açacağına inanıyordu. Bağdadi ve Hurasani mistik okulları birleşene kadar tasavvuftan bağımsız olarak gelişti. Malemati adı, Sufi terimi giderek daha sık kullanıldıkça, Melâmetiyye akımının kendisine özgü uygulamaları ve ideolojileri olmasına rağmen, yavaş yavaş ortadan kayboldu. Bazıları Melâmetiyye’nin sadece tasavvuftan değil, aynı zamanda İslam’dan da ayrı olduğunu iddia etmektedir. Melâmetiyye eleştirmenleri, onun “ruh veya teori” olarak tamamen Müslüman olmadıklarını söylemektedir. Aslında Melâmetiyye akımı Alevilik mezhebine daha yakın olduğu için bu tarz eleştiriler yapılmaktaydı.