Cezûlî, Fas’ın güney tarafında yer alan Sûs vadisinde ki Cezûle’de ki Simlâl adlı köyde doğmuştur.
Cezûlî’nin İlim Hayatı
CezûlÎ’nin ilim hayatı, Fas’ta devam etmiştir. Çünkü o zamanlar; Güney Fas’la birlikte Merakeş’te Portekiz’in baskısı altındaydı. Cezûlî hem Berberî’dir, hem de Cezûle kabilesine mensuptur… Aynı zamanda da Cezûlî seyyid olarak kabul edilmiştir. Cezûlî, Fas’tayer alan Karaviyyîn camisi yanında ki bir Medresetü’s-saffârîn’de; din eğitimleriyle birlikte dil konusunda da hatta eğitimlerde yer almıştır.
İlerleyen zamanlarda da, Şâzeliyye Tarikatı’nda önemli bir yer edinen, özellikle burada temsilciğe yükselecek Şeyh Ahmed Zerrûk ile de tanışmıştır. Memleketine döndüğünde Cezûlî, 2 kabilenin arasında ki kavgayla birlikte, öldürülen kişinin katilinin de tespit edilmesiyle birlikte olaylar daha da çığırından çıktı. Çatışmanın olduğu yere gelen kabilelerinin uzaklaştırılması gerekiyordu. Fakat kişiyi öldürme suçunu tamamen kendisi üstlendi. Geleneklere göre de, kabile sınırlarının dışına Cezûlî çıkarılmıştır.
Bu olaydan sonra Cezûlî’de; ilk olarak Tanca’ya, Sonrasında Mekke’ye ve Kudüs’le birlikte Medine’ye de gitmiştir. 40 sene sonra Fas’a dönmüştür. Kazablanka şehri yakınında ki küçücük bir kasaba da Aynülfıtr’da ki yerde Benî Amgar Zâviyesi şeyhi Ebû Abdullah Muhammed eş-Şerîf aracılığıyla Şâzeliyye tarikatının mensubu olmuştur. Oldukça popüler olan, virdi Delâʾilü’l-ḫayrât’ı da tam bu esnada tertip etmiştir. Sonrasında da 14 yıl sürecek inziva hayatı yaşamıştır. Halvetten çıkarak Asfi’ye yerleşti. Burada da 10 binin üzerinde mürid toplanmıştır.
Cezûlî’nin müritleri çok hızlı arttığı için, endişeli Sûs valisince karar alınarak onun Asfî’den sınır dışı edilmesi kararı alındı. Bu kararın alınmasında ki en büyük sebepse, isyan olabileceğiydi… Cezûlî müritleri ile birlikte Şeyâzıme bölgesinde ki, Efûgal köyünde yaşamaktırlar. Seccade de tam namazını kılarken, hayata gözlerini yummuştur. Defnedilme işlemleri de, burada ki bölgeye yaptırdığı camide olmuştur. Ölüm tarihiyle ilgili, herhangi net bir bilgi bilinmiyor. Tüm kaynaklarda farklı farklı tarihler yer alıyor. Cezûlî’nin ölümüyse şüphe uyandırmaktadır. Özellikle siyasi otoriteler tarafından zehirlendiği çok fazla ağır basıyor. Cezûlî, Kuzey Afrika tasavvufunu temsil etmektedir.
Cezûlî’nin Eserleri
Eserleri arasında en önemlileri şu şekilde sıralanabilir:
- Ḥizbü sübḥâni’d-dâʾimî lâ yezâl
- Ḥizbü’l-felâḥ
- Delâ’ilü’l –hayrat
- Ḥizbü’l-Cezûlî