Ebû Hanîfe Dîneverî, yalnızca Dîneverî ismiyle de anılan bir zâttır. Onun türlü alanlarda farklı çalışmaları ve katkıları olmuştur. Bu yüzden pek çok önemli isim tarafından onun hakkında eserler kaleme alınmıştır. Dîneverî, Kürtçe dilinde ise “Dînewerî” şeklinde geçmektedir. Dîneverî 9.yüzyılda yaşam sürmüş olan bir isimdir. İlgilenmiş ve çalışmalar yürütmüş olduğu alanlar ise şu şekilde sıralanabilir:
- Astronomi, metalürji, botanik, matematik, tarih, coğrafya gibi türlü alanlar ile ilgili olarak çalışmalar gerçekleştirmiş bir bilim adamıdır.
Dîneverî günümüzde batı İran üzerinde kalan, o dönem Dinaver bölgesi olarak geçen yerin Kirmanşah şehri üzerinde dünyaya gelmiştir. İsfahan üzerinde matematik, mekanik, ve astronomi gibi alanlarda eğitim almıştır. Ayrıca Basra ve Kûfe üzerinde şiir ve filoloji eğitimi görmüştür. Ebû Hanîfe Dîneverî, en çok da Kitab el-Nebat isimli olan eser ile tanınan bir isimdir. Bu kitabın kelime manası ise “Bitkiler Kitabı” olarak ifade edilebilir. 8 ciltten meydana gelen bu eseri nedeniyle çok sık şekilde “Botaniğin Babası” şeklinde adlandırılmıştır. Ayrıca Kitab el-Nebat ismi altında yazılmış bu eserin dağınık bir biçimdeki pek çok sayıda ciltlerini toparlamış olan Muhammed Hamidullah, toplama çalışmasının ardından eseri yayınlamıştır. Bu eser içerisinde Arapça şekilde botanik gelenekleri, ayrıca bitki bilgi ve incelemeleri yer alır. Bunun yanı sıra Farsça ve Kürtçe kökenli olan bitki bilgileri de vardır. Senelerde botanik alanı üzerine standart bir kitap olmuştur. Bu sebeple de eser, birtakım kaynaklar içerisinde erken İslam botaniği üzerine en ünlü olan eserlerden bir tanesi şeklinde adlandırılır.
Dîneverî’nin Kürt Toplumu Üzerine Çalışmaları
Dîneverî’nin Kürt toplumu üzerine çalışmaları vardır. Botanik çalışmaları haricinde bu alana da yönelmiş bir isimdir. Dîneverî hem Kürtler hem de onların kökenleri hakkında araştırmalar gerçekleştiren önemli bilim adamlarından bir tanesidir. Bu konu üzerine oluşturduğu çalışmalarını da Ensab el-Ekrad isminde kaleme aldığı eser içerisinde bir araya getirmiştir.
Dîneverî, bu çalışmaları haricinde Kur’an hakkında da pek çok eser yazmıştır. Her ne kadar kaleme aldığı bu eserlerin bilinen hiçbir tane nüshası bugüne dek varamamış olsa bile başka yazar isimlerin devrimize ulaşan eserlerinden bu bilgiyi anlarız. Bu başka yazarların eserleri içerisinde Dîneverî’nin kaleme aldığı eserlerinden türlü alıntılar ve ifadeler bulunmaktadır. Ayrıca ek bir bilgi olarak Dîneverî’nin 896 senesinin 24 Temmuz günü, doğmuş olduğu şehir Dinaver üzerinde hayata veda ettiğini de söyleyelim.
Dîneverî’ye Atfedilen Eserler
Çok sayıda Dîneverî’ye atfedilen eserler mevcuttur. Ona atfedilmiş bu eserlerin bir kısmı doğa bilimleri, bir kısmı matematik üzerine ve bir kısmı ise beşerî ve sosyal bilimler üzerinedir. Ebû Hanîfe Dîneverî’ye atfedilmiş olan bu eserlerin Türkçe isimleri, alanlarına göre şu şekilde tasniflendirilebilir:
- Doğa Bilimleri ve Matematik Alanında Dîneverî’ye Atfedilmiş Eserlerin Türkçe İsimleri:
-Cebir Kitabı,
-Bitkiler Kitabı,
-Güneş Tutulmaları Kitabı,
-Reşat El-İsfahanî’nin Astronomisi İçin Reddiye,
-Aritmetik Kitabı,
-Hint Aritmetiği Analizi,
-Aritmetik Kitabı,
-Hava Durumu Kitabı,
-Mantığın Islahı…
- Beşerî ve Sosyal Bilimler Alanında Dîneverî’ye Atfedilmiş Eserlerin Türkçe İsimleri:
-Genel Tarih,
-Bilim Tarihinde Büyük Kitap,
-Retorik Kitabı,
-Coğrafya Kitabı,
-Şiir ile Şairler Kitabı,
-Kürtlerin Soyu…