Ünlü ilim adamı, siyasetçi ve gazeteci olan Âzâd, Mekke’de dünyaya geldi. Gerçek ismi Muhyiddin Ahmed’dir. Ailesi Bâbür Şah döneminde Afganistan’dan Hindistan’a göçmüştür. Babası Mevlânâ Hayreddin, büyük Hint ayaklanması (1857) olduğunda Mekke’ye gelmiştir. Ebü’l-Kelâm Âzâd eğitimine Mekke’de başlamıştır. Hindistan’a döndüğünde en iyi muallimlerden dersler aldı. Normal şartlarda 20-25 yaşlarında tamamlanan medrese hayatını 16 yaşında tamamladı. Sonra babasından felsefe, matematik ve mantık dersleri aldı. Arapça, Farsça ve Türkçe öğrendi. İngilizce eğitimi aldı. Tarih ve felsefe dersleri aldığı dönemlerde fikri sancılar yaşadı. Bu bunalım sonunda kanaatleri reddedip düşünce sistemini yeniledi. Bu fikrî bunalımdan çıkmaya çalışırken Hindistan’da siyasi karışıklık vardı.
Hayatı
Hindistan iki bölgeye ayrıldı. Bu uygulama Hinduların büyük tepkisini çekti. Âzâd bu durumdan rahatsız olarak siyasetle uğraşmaya başladı. Hindistan’ın bağımsızlığı için uğraş verdi. 1904’te Lisânü’ṣ-ṣıdk isimli bir gazete bastı. Şiblî Nu‘mânî’nin ilgisini çekti. Başında olduğu Nedvetü’l-ulemâ’nın çıkarttığı en-Nedve’nin editörlüğünü görevine getirildi. Amritsar’a giderek Mevlânâ Muhammed İnşâullah ile çalıştı. Burada el-Vekîl’in editörlüğü görevine geldi. Osmanlıları savunan görüşlerini yazdı. Irak, Mısır, Suriye, Anadolu ve Fransa’yı gezdi. Gezisinde Arap ve Türk aydınları ile fikir paylaştı. Mısır ve Türkiye’de Jön Türk mensupları ile tanıştı. Hâtıratında, bu yolculuğunun fikirlerinde derin izler bıraktığını belirtir. Ebü’l-Kelâm Âzâd hayatı zorluklarla geçen bir alimdi. Hindistan’da Müslümanların bağımsızlık için çalışmaları gerektiğine inandığını söyler. Âzâd Bağımsızlık adına yapılacak ilk işin halkı uyandırmak olduğunu düşündü. Bunun için el-Hilâl isimli bir gazete bastı. İhyacılığı savunan gazetede panislâmiz fikri de dile getirildi.
Ebü’l-Kelâm Âzâd Ölümü
Balkan Savaşı sırasında Osmanlıları savundu. Gazetesinin ilgi çekmesi hükümeti hareketlendirdi. Gazetenin kapatılması üzerine el-Belâġ isminde yeni bir gazete basılmaya başlandı. I. Dünya Savaşı sırasında sürgüne gönderildi. Sonraki dönemlerde faaliyetleri nedeniyle tutuklandı. Serbest kalınca Bengal Bölgesi Hilâfet Kongresi’nin başkanlığını yaptı. Gandhi’nin başlattığı pasif direniş nedeniyle tutuklandı. Mahkûm edilen alim savunması ile Hindistan tarihine geçti. Hindistan Kongre Partisi başkanlığı yaptı. Partiyi temsilen İngilizlerle birçok müzakere yaptı. Hindistan’ın bölünmesine karşı çıktı. Pakistan devleti kurulması fikrini benimsemedi. Bağımsızlık ile beraber ilk Eğitim bakanı görevine atandı. Ebü’l-Kelâm Âzâd ölümü zamanına kadar bu görevi sürdürdü. Yeni Delhi’de gömüldü.