Net olmamakla birlikte 1417 yılları sularında İlhanlı Devleti’ne bağlı Şirvan kasabasında (bu yerleşim yeri günümüzde Azerbaycan toprakları içerisindedir) dünyaya gelmiştir. Kendisi İslam coğrafyasında Fethullah eş-Şirvânî adıyla tanınmıştır. Kâtip Çelebi eserlerinde kendisinden Şah Fethullah olarak bahsetse de başka hiçbir kaynakta bu isim kullanılmamıştır. Fethullah Şirvânî ilmi hayatına babasından aldığı eğitim ile başlamıştır. Sonrasında Tûs ve Serahs’ta tahsiline devam etmiştir. Hayatında birçok esere imza atan Fethullah Şirvânî eserlerinde Teftâzânî Hazretlerinin Serahs’taki kabrini ziyaret ettiğini beyan etmiş ve kendisinin eserleri ve hayatı ile ilgili çeşitli bilgiler vermiştir. Katip Çelebi ise Süllemü’l-vüṣûl isimli eserinde Şirvânî’nin hayatından bahsederken hocaları arasında Teftâzânî’yi saymamıştır.
Fethullah Şirvânî Hazretleri
İlim hayatına 1435 yılında Semerkant’a gitmesi ile devam eden Fethullah Şirvânî Hazretleri burada Uluğ Bey tarafından kurulan medresede ders almıştır. Burada görevli olan Bursa Kadısının oğlu Musa Paşa’dan astronomi ve geometri, cedel, usûl-i fıkıh ve kelâm dersleri almıştır. Burada aldığı eğitim esnasında Fethullah Şirvânî’nin okuduğu eserler aşağıdadır.
- Şerḥu Muḫtaṣarı İbni’l-Ḥâcib fî ʿilmeyil-uṣûl vel-cedel
- fil-heyʾeve Şerḥu
- erḥut-Teẕkiretin-Naṣîriyye fil-hey
- Şe(Nizâmeddin el-A‘rec en-Nîsâbûrî’nin şerhi)
- Şerḥul-Mevâḳıf
- Şerḥu’l-Mülaḫḫaṣ Eşkâlit tesis
Yaşadığı dönemde sahip olduğu ilim ile Semerkant’ta bulunan Uluğ Bey’in dahi takdir ve hürmetini kazanmıştır. Burada 5 yıl boyunca din eğitimi alan Fethullah Şirvânî eğitim sürecinin sonunda tekrar Şirvan’a dönmüştür. Burada bulunan medreselerde de çeşitli dersler okutmuştur.
Fethullah Şirvânî’nin Anadolu Macerası
Mübarek zatın hocası olan Kadızâde Fethullah Şirvânî’nin Anadolu gidişine vesile olmuştur. Anadolu’da Kastamonu’da bulunan Candaroğlu İsmâil Bey’in kendisine hürmet etmesi ve ısrarı üzerine bu şehirde kalarak medresede ders vermeye başlamıştır. Burada verdiği derslerde öğrencilerine özellikle Şerḥu Eşkâli’t-teʾsîs ve Şerḥu’l-Mülaḫḫaṣ kitaplarını okutmuştur. Çok sayıda öğrenci yetiştirmiş, bu öğrencilerin dine hizmetine vesile olmuştur. Tarih kaynakları Fethullah Şirvânî’nin Fatih döneminin başlarında Kastamonu’da vefat ettiğini ve yine Kastamonu’ya defnedildiğini yazmaktadır. Yaşadığı dönemde Fatih Sultan Mehmed’in veziri Çandarlı Halil Paşa’ya ithafen yazdığı Tefsîru Âyeti’l-kürsî adlı eser padişahın İstanbul kuşatması sırasında Bursa’da yazılmıştır. Fakat Fethullah Şirvânî’nin Bursa’ya ne maksatla gittiği ve orada ne kadar bir süre kaldığı bilinmemektedir. Bu konuda çeşitli yorumlarda bulunan tarihçiler söz konusu zatın İstanbul’un fethinden dolayı duyduğu heyecanı yakinen yaşamak adına Bursa’ya kadar gittiğini, asıl amacının fethe fiilen iştirak etmek olduğunu söylemektedirler.
Fethullah Şirvânî’nin Eseri
Mecelle fi’l-mûsîḳī isimli Fethullah Şirvânî’nin eseri Bursa’da bulunduğu esnada bizzat kendisi tarafından padişah Fatih Sultan Mehmed’e sunulmuştur. Fetihten sonra mübarek zatın hamisi Çandarlı Halil Paşa idam edilince kendisi de Kastamonu’ya dönmüştür. Sonradan yazdığı el-Ferâʾid ve’l-fevâʾid eseri de Fatih Sultan Mehmed’e sunarak yeniden Osmanlı ile yakınlaşma gayesi gütmüştür. Devlet kademesinde söz konusu zata görev verilmemesine bakılırsa Fatih Sultan Mehmed’in kendisine karşı ilgisiz davrandığı sonucuna ulaşılabilir.