Asıl ismi İsmail olan Gelenbevî İsmaîl Efendi, 1143 (1730) yılında Manisa’nın Kırkağaç kazasına bağlı Gelenbe beldesinde doğmuştur. Adını doğduğu yerden alıp Gelenbevî olarak da bilinir. Bazı eserlerinde Şeyhzâde takma adını da kullandığı olmuştur. Yaşadığı bölgenin ileri gelenlerinden oluşan bir aileye sahip dedesi Mahmud Efendi ile babası Mustafa Efendi’nin ilmiyeye dâhil oldukları, ikisinin de müderrislik ve müftülük yaptıkları bilinmektedir. Babasının erken ölümü ile on üç on dört yaşlarına kadar ilmi bir eğitim alamayan Gelenbevî doğduğu yerde ilim öğrenmeye başladı. Bir müddet sonra İstanbul’a gitmiş, Fâtih Medresesi’nde ilim dersleri almaya başlamıştır. Burada “ayaklı kütüphane” adıyla nam salan Müftîzâde Mehmed Emin Efendi’den de ilim dersleri alan ve devrin ünlü müderrislerinden Yâsincizâde Osman Efendi’den Arapça öğrenen zat, hicri 1177, miladi 1763 yılında açılan ruûs imtihanını kazanarak müderris unvanını almıştır.
Gelenbevî İsmaîl Efendi’nin Hayatı
Gelenbevî İsmaîl Efendi’nin hayatı ilim öğrenerek ve öğreterek geçmiştir. Bulunduğu resmi görevlerle ilgili tarih kaynaklarında çok bilgi bulunmayan muhterem zat, vaktinin büyük bir kesimini İstanbul’da bulunan evine kapanarak matematik ve mantık ilmi ile uğraşarak geçirmiştir.
Gelenbevî İsmaîl Efendi 183 senesinde 1. Abdülhamid döneminde yayınlanan ıslahat hareketleri kapsamında kurulan İstihkâm Mektebi ve Mühendishâne-i Bahrî-i Hümâyun gibi kurumlarda hocalık yapmıştır. Söz konusu şahıs özellikle matematik alanında gerçekleşen yenilik hareketlerini yakinen takip etmiş ve bu alanda kendisini çok geliştirmiştir. Yaşadığı dönemde logaritma cetvellerinin nasıl kullanılması gerektiği ile ilgili son derece modern şekilde yazdığı matematik kitapları mevcuttur. Kitabın adı Logaritma Şerhi olarak bilinse de asıl ismi Şerh-i Cedâvili’l-ensâb’tır.
Gelenbevî İsmaîl Efendi’nin Eserleri
Gelenbevî İsmaîl Efendi’nin eserleri daha çok matematik ve mantık bilimi alanlarındadır. Bu alanda yazmış olduğu kitaplar günümüzde dahi mühendislik fakültelerinin alan kitaplarının temelini oluşturur. 3. Selim döneminde Kâğıthane bölgesinde gerçekleşen törende yapılan top atışlarının son derece başarısız olmasından dolayı Gelenbevî İsmaîl Efendi’den yardım istenmiştir. Söz konusu şahıs top atışları ile ilgili açı hesaplamalarının yapıldığı bir cetvel hazırlamış ve atışların doğru hedefe yönlenmesini sağlamıştır. Gelenbevî’nin bu başarısından dolayı padişah 3. Selim kendisine çeşitli hediyeler vermiş ve kendisini Mora’ya kadı olarak tayin etmiştir. Dönemin şeyhülislâmı Hamîdîzâde Mustafa Efendi tarafından bazı görüşlerine çok ağır eleştiriler içeren bir mektup alan Gelenbevî İsmaîl Efendi bu duruma çok üzülmüş ve beyin kanaması geçirerek Mora’da vefat etmiştir.
Gelenbevî İsmaîl Efendi’nin Mezarı
Mora’nın Yenişehir beldesinde vefat Gelenbevî İsmaîl Efendi’nin mezarı yine burada bulunan Bayraklı Camii’nin kabristanına defnedilmiştir. Gelenbevî İsmaîl Efendi müsbet ilimlerin hemen hemen hepsinde söz sahibi olacak bilgiye sahipti. Osmanlı’nın eşsiz ilim anlayışını eserlerine yansıtan söz konusu şahıs dönemin din ve fen ilimlerine önemli katkıları olmuş bir şahsiyettir. İlmi alanda yapmış olduğu çalışmalar sadece Devlet-i Aliyye ile de sınırlı kalmayan Gelenbevî İsmaîl Efendi’nin ilmi yönü Avrupalı Devletler tarafından da kabul görmüştür. Günümüzde İstanbul Fatih’te kendi adını taşıyan Gelenbevî Lisesi bulunmaktadır.