Hasan Tusi İslam alimleri tarihinde önemli bir yer tutmuş olan ve hem yaşadığı dönemde hem de günümüzde hala ilim alanlarında eserlerinden faydalanılan bir alimdir. Hasan Tusi’nin hayatı da tüm alimler gibi ilim yolunda uğraşarak ve eserler üreterek geçmiştir. Tam adı Muhabbed bin Hasan Tusi olmakla beraber kendisine Şeyh Tusi adıyla hitap edilmektedir. Hicri 385 yılının Ramazan ayında yoksul fakat maneviyatı çok güçlü olan bir ailenin çocuğu olarak Tus şehrinde dünyaya gelmiştir. Hasan Tusi çocukluk evrelerini de Tus şehrinde geçirmiş hicri 408 senesine kadar burada yaşamıştır. Tus şehrinde yaşadığı 23 senelik zaman zarfı boyunca ilim tahsil etmiş ve İslam ilmine yoğunlaşmıştır. Ardından Hasan Tusi 23 yaşında Tus’tan ayrılarak ilim öğrenmek istediği alim hocalarına ulaşmak sebebiyle Bağdat’a gitmiştir. Tarihte bilinen o dönemlerde Bağdar tam anlamıyla bir ilim merkezi olarak yer almaktadır. Öyle ki İslam ilmiyle ilgilenen, bu yolda hem hoca hem talebe olan alimlerin neredeyse tamamının yolu Bağdat’tan mutlaka geçmiştir.
Hasan Tusi Bağdat’ta kaldığı süre boyunca birçok farklı alim ve medreseden dersler almış; kendisini geliştirmeye devam etmiştir. Bu çalışmaları neticesinde çok genç yaşlarında içtihat seviyesine ulaşmış ve rivayetleri kabul gören bir otorite sayılmıştır. Hicri 460 yılının 22. Muharrem gününde Hasan Tusi’nin ruhu ebedi yurduna intikal etmiş ve vefat etmiştir. Hasan Tusi’nin ölmeden önce ettiği vasiyet ile Necef’te yaşadığı eve defnedilerek bu evin mescit haline gelmesini sağlamışlardır. Hasan Tusi’nin hayatı da diğer alimler gibi çeşitli sınavlar, zorluklar, ibadetler ve hicretlerle geçmiştir. Günümüzde defnedildiği yer bir zamanlar yaşadığı ev olan, yeni adıyla Necef’de Mescid-i Tusi olarak bilinmekte ve ziyaret edilmektedir.
Hasan Tusi’nin Hocaları
Hasan Tusi, henüz küçük yaşlarındayken İslam ilmine ilgi duymuş ve hayatını bu amaca hizmet etmeye adamıştır. Tus şehrinde yaşadığı süre boyunca birçok farklı alimden hadis, tasavvuf, kıraat, kelam, fıkıh gibi ilimler öğrenmiştir. Hasan Tusi’nin hocaları onun bu denli bilge bir evliya olmasında etkili roller oynamışlardır. Hasan Tusi’nin ilk hicreti olan Tus’tan çıkarak Bağdat’a gitmesinin nedeni Şeyh Müfid ve Seyyid Murtaza gibi alimlerden dersler almak istemesidir. Nitekim bu alimler onun üzerinde büyük tesirlere sebep olmuş ve yeni ilimler öğrenmesine aracı olmuşlardır. Özellikle Bağdat’ta Şeyh Müfid’in derslerinin dolup taştığı ve buraya uzaktan yakından gelen ilim aşıklarıyla kalabalıklar oluşturduğu bilinmektedir. Hasan Tusi, 5 yılını iftiharla Şeyh Müfid’e talebelik yaparak geçirmiştir. Hasan Tusi hocaları tarafından sevilen ve ilmi farkında olunan bir evliya olarak bilinmektedir. Öyle ki 30’lu yaşlarına geldiğinde hocası Şeyh Müfid’in ısrar ve tavsiyeleri ile eser yazdı. Kaleme aldığı bu eseri “Ahkamu’l Tezhib” kitabıdır. Ve bu kitap hem çevresinde hem de İslam tarihinde Hasan Tusi’nin genç yaşlarda da olsa evliyalık derecesine ulaştığının kanıtı olmuştur.
Hasan Tusi’nin Talebeleri Kimlerdir? Kimlere İlim Öğretmiştir?
Hasan Tusi kendi çabaları ve İslam ilmine duyduğu merakı, hocalarının kendisine kazandırdığı yetiler sayesinde büyük bir İslam alimi olmuş ve yeni alimler yetiştirmeye vesile olmuştur. Bu süreç Şia Mektebinin önderi olan Seyyid Murtaza’nın ölümü ile başlamıştır. Murtaza’nın ölümünün arından Şia Mektebinin yeni önderi Hasan Tusi olmuştur. 12 sene boyunca bu görevi üstlenmiş ve hem İslam dinini hem de Şia’yı Dünya’ya en güzel şekilde tanıtmıştır. Bu süre zarfı boyunca birçok İslam alimi ve alim adayları Hasan Tusi’nin yanına gelerek çözemedikleri ilmi meseleleri danışıyor ve kendisinden dersler alıyordu. Hasan Tusi’nin talebeleri kendisine saygı duyardı. İlmi bilgilerine hayran olurdu. Hasan Tusi yaklaşık 300 Şia fakih ve müçtehidi yetiştirmiştir. Yetiştirdiği talebelerden bazıları ve İslam tarihinde yer edinenler; Ebu Ali Tusi (oğlu), İshak b. Babiveyh-i Kummi gibi ilim adamlarıdır. Bilgisi oldukça fazlaydı. Şehraşub-i Mazenderani onun bilgilerinden yararlandı. Pek çok öğrenci okuttu. Muhammed b. Hasan Fetal ondan ders aldı. Keraçi, Cafer b. Ali Hüseyni gibi zatlara ders verdi. Nasir b. Rıza Alev ve onun gibi yüzlerce alim yetiştirmiştir.