Abdullah Ahıskavi önemli bir alim ve bürokrattır. Ahıska Türkü olmasından kaynaklı olarak Ahıskavi soyadını almıştır. Ebu Muhammed Abdullah Ziyâeddin tam adıdır. Önemli İslam alimi olmasının dışında tıp, coğrafya, astronomi ve tarih alanlarında da çalışmalar yapmıştır.
Abdullah Ahıskavi’nin Hayatı
Abdullah Ahıskavi 1733 yılında Ahıska köylerinden biri olan Orpala’da dünyaya gelmiştir. Şam, Kars, Erzurum, Diyarbakır ve Mısır’a gidip pek çok alanda eğitim aldı. Büyük İslam alimi olmaktaki ilk adımı Kars şehrinde İsmâil bin Muhammed Berküşâdî hocasından fıkıh ve hadis üzerine ders aldı. Ayrıca Küçük Ahmedzâde Ebûbekir Efendi, Buzcuzâde Ömer Efendi ve Şeyh Abdüsselâm Erzincânî gibi hocalardan da eğitim aldı. 1761 – 1766 tarihleri arasında İstanbul’da eğitim verdi. 1766 – 1768 tarihleri arasında Bosna’da yaşadı. Daha sonra hacca giden Abdullah Ahıskavi tekrar İstanbul’a dönmüştür. İstanbul’a dönünce Ayasofya’da müderris olarak çalışmıştır.
Osmanlı İmparatorluğu bürokrasisinde de önemli bir rol oynamıştır. Abdullah Ahıskavi 1813 yılında İstanbul’da vefat etmiş ve Karacaahmet Mezarlığı’na gömülmüştür. Mezarlık şu anda Söğütlüçeşme yakınında bulunmaktadır.
Abdullah Ahıskavi Eserleri
Abdullah Ahıskavi eserleri şu şekildedir:
- Revâmîzü’l-aʿyân fî beyâni mezâmîri’l-ʿuhûd ve’l-ezmân: Beş cilt oluşan bir bilim kitabıdır. Kitabın birinci cildi 7 babdan oluşmaktadır.Biyografisi ile birlikte antropoloji, din, astronomi, tarih, coğrafya, kimya ve biyoloji bilimlerine ait yazılar bulunmaktadır. Eseri Bosna’da olduğu sırada yazmaya başlamış ve 1778 yılında tamamlamıştır. Bu eserin yazma iki takımından biri Galata mevlevihanesi kütüphanesinde, diğeri Yerebatan mahallesindeki Esat Efendi kütüphanesinde bulunmaktadır.
- Muhtaṣaru Revâmîzilaʿyân
- Levâmiul envâr: Hadis alanında yazılan bir eserdir.
- Mirkātüt Tarîkatil Muhammediyye: Fıkıh alanında yazılan bir eserdir.
- Merdâtüş şerîatil Aḥmediyye et Tarîkatül Muhammediyye: Fıkıh alanında yazılan bir eserdir.
- Câmiul-fusûl fîilmeyil furûʿ vel usûl: Fıkıh alanında yazılan bir eserdir.
- Mebâhicül hvân ve menâhicü kavânînil mîzân: Mantık alanında yazılan bir eserdir.
- Rumûzü’l hakāyık ve künûzü’d dekāyık: Tıp konusunda yazılan bir bilim kitabıdır.
- Bedîʿun nizâm: Coğrafya konusunda yazılan bir bilim kitabıdır.
Ünlü İslam alimleri arasında yer almasına rağmen Abdullah Ahıskavi hakkında bilinen bilgiler bu kadardır.
Ahıska
Günümüzde Gürcistan’ın güneybatı kısmında yer alan küçük bir şehirdir. Eski şehir bölümünde Osmanlılar tarafından cami etrafına inşa edilen büyük Rabati Kalesi bulunmaktadır. Şehre Moğollar, İranlılar ve Türkler birçok istila yaptı. 1576’da Osmanlılar tarafından alındı ve 1628’den itibaren şehir “Ahıska” ismiyle anılmaya başlandı. Daha sonra yaşanan savaşlar sonucunda Sovyetler Birliği’ne bağlandı. Sovyetlerin dağılmasından sonra ise Gürcistan’a bağlı bir şehir olarak kaldı.
Ahıska’ya ilk Türk yerleşmesi 11. ve 12. yüzyılda yapılmıştır ama en büyük Türk yerleşimi Osmanlı İmparatorluğu egemenliği altına girince yaşanmıştır. Ayrıca Meshet ya da Mesket Türkleri olarak da bilinmektedir. Ahıska Türklerinin çoğu Sünni Müslümandır ve azınlık olarak Şii Müslümanlar da bulunmaktadır.