Abdullah bin Hubeyk adıyla bilinse de tam adı Ebû Muhammed Abdullāh b. Hubeyk b. Sâbık el-Mevsılî el-Antâkî’dir. Arapça yazılışı: عبد الله بن حبيق. Önemli İslam alimleri arasında yer almasıyla birlikte Evliya büyüklerinden de biridir. Abdullah bin Hubeyk hazretleri olarak da anılmaktadır.
Abdullah bin Hubeyk’in Hayatı
Abdullah bin Hubeyk hayatı hakkında ayrıntılı bilgiler bulunamamaktadır. Doğum ve ölüm tarihleri bilinmemekle beraber şu anda Irak sınırlarında olan Kufe şehrinde doğduğu bilinmektedir. Daha sonra Antakya’ya (Hatay) göç etmiş ve Antakyalı anlamına gelen el-Antâkî ismini de almıştır. Antakya’da ünlü bir alim olan Yusuf bin Esbât’tan eğitim aldı. Hadis ve fıkıh konusunda Yusuf bin Esbât kendi hocası olan Süfyân bin Saîd es-Sevrii’nin yolunu izledi. Böylece Abdullah bin Hubeyk de Saîd es-Sevrii’nin fıkıh ve tasavvuf öğretilerine uydu. İlk devir sufilerinden biri olarak bilinmektedir.
Abdullah bin Hubeyk’in en önem verdiği şey kalpti. Dünya malını fazla önemsememek ve kalpteki din – Allah sevgisinin önemine vurgu yapmıştır. En büyük İlâhî cezanın dua ve ibadetin lezzetinin kalpten alınması olduğuna yani ibadet sevgisinin artık kalbe ulaşmama durumunun en büyük ceza olduğuna inanırdı. Ünlü İslam alimleri de Abdullah bin Hubeyk’in dediklerini dinlemiş ve herkese aktarmıştır. Hücvîrii Abdullah bin Hubeyk hakkında “ümmet içinde Hz. Yahyâ zühdünün sahibi” demiştir. Zühd, İslam’da çilecilik akımının başlangıcıdır. Kul ve dünya haklarından vazgeçme mantığını taşımaktadır.
Bir duyuma göre Abdullah bin Hubeyk 840 yılında Antakya’da vefat etmiştir fakat bu bilgi kesin değildir. Herhangi bir yazılı kaynakta doğum ve ölüm tarihlerine dair bir bilgi bulunmamaktadır. Bu yüzden daha kesin olan ve yazılı kaynaklarda gördüğümüz bilgiler üzerinden anlatım yaptık.
Abdullah bin Hubeyk’in Yazdığı Eserler
Abdullah bin Hubeyk eserleri günümüze ulaşmamıştır. Hakkındaki bilgilere ve söylediği sözlere başka kaynaklar aracılığıyla ulaşılabilmektedir. Abdullah bin Hubeyk daha çok amellerdeki haz ve duygular üzerine durmuştur. Abdullah bin Hubeyk’in bazı sözleri:
“Kim Allah’ın rızası için nefsini ayıplarsa (terbiye ederse) Allah onu gazabından korur.”
“Boş şeylerle uğraşmak, lüzumsuz şeylere kulak vermek kalpteki ibadet ve tâattan hoşnut olma duygusunu söndürür”
Ümidin üçe ayrıldığını söyler ve maddeler şu şekildedir:
- İyi şeyler, amel ve sevap yapıp iyinin geleceğinin ümidi.
- Kötü şeyler yapıp tövbe ettikten sonra affedileceğinin ümidi.
- Devamlı kötü şeyler yapıp günah işleyip Allah’ın affedeceğinin ümidi. Bu ümit tarzının makbul olmadığını söylemektedir.
Korkunun insanı günahlardan ve kötülüklerden alıkoyacağını düşünmektedir. İnsanın boşa geçen zamanına üzülmesinin gelecek zamanına kıymet vermesini sağlayacağı hakkında da görüşleri bulunmaktadır.
Abdullah bin Hubeyk iyi insanın Allah’ı gece gündüz anan insan olduğunu söylemiştir. Ayrıca Allah’ı anarken bunu kalbinin derinliklerinde hissetmesi gerekmektedir. Yaptığın amelleri de kalbinde hissetmen gerekmektedir. İnsanın benliğini fazla sevmemesi gerektiğini belirtmiştir.