Abdullah bin Muhammed el-Belhî adıyla bilinse de tam ismi Abdullah bin Muhammed bin Sûre bin Muhammed bin İbrâhîm el-Belhî’dir. Ayrıca Ebu Ali adıyla da bilinmektedir. Arapçası: أبو علي البلخي. Belh şehrinin en ünlü İslam alimleri arasındadır. Sadece İslam ilmine değil tarihe de önem vermiştir.
Abdullah bin Muhammed el-Belhî’nin Hayatı
Abdullah bin Muhammed el-Belhî hayatı hakkında çok az bilgiler bulunmaktadır. Doğum tarihi tam bilinmese de Belh şehrinde doğduğu bilinmektedir. Belh şehrinde eğitim aldıktan sonra Bağdat’a gitmiştir. Assam bin Yûsuf el-Kâdî, Mekkî bin İbrâhîm el-Belhî, Kuteybe bin Saîd, Hediyye bin Abdülvehhâb, İbrâhim bin Yûsuf, İbrâhîm bin Şemmâs es-Semerkandî, Ali bin Muhammed el-Hanzâlî, Ali bin Hucr ve Abdüssamed bin Hassan el-Mervezî gibi önemli İslam alimlerinden eğitim almıştır. Eğitim verdiği zaman Mûsâ bin Hârûn, İbn Kāni‘, Ebû Bekir eş-Şâfiî, Ciâbî ve Ebû Bekir bin Ebî’d-Dünyâ gibi önemli alimler öğrencisi olmuştur. Abdullah bin Muhammed el-Belhî ayrıca hafızdır. 907 ya da 908 yılında (hicri takvimine göre 295) vefat etmiştir. Abdullah bin Muhammed el-Belhî vefatı hakkındaki tek bilgi Şiî İsmâiliyye mezhebine bağlı olan Karmatîler tarafından şehit edilmiştir. Vefat yeri Bağdat olarak bilinmektedir. Defnedildiği yer hakkında kesin bir bilgi bulunmamaktadır.
Karmatîler kimdi? Şu anki Irak sınırlarında yer alan Kufe’de ortaya çıkmıştır. Karmati ismini İsmâili dâiisi Hamdân bin Eşas Karmat’tan almıştır. Şiî İsmâiliyye mezhebine bağlılardır. 869 yılında kurulduğu söylenmektedir. 906 yılında ismini aldıkları Hamdân bin Eşas Karmat idam edilmiştir. Karmatiler hakkında Sâbit bin Eslem en-Nahvî, Takıyyüddin İbn Teymiyye, Gazzâlî, İbn Şâzân en-Nîsâbûrî ve Kādî Abdülcebbâr gibi alimler eser çıkarmıştır. Bu eserler sayesinde Karmatiler hakkında bilgi elde etmek mümkündür.
Önemli İslam alimleri barındıran Belh şehri şu anki Afganistan sınırları içerisinde bulunur. Zerdüştçülük geleneğine bağlı olarak gelişen bir şehir olmuştur. Arapların fethinden önce birçok dinin bulunduğu bir şehir olmuştur. Mevlana Celaleddin Rumi’nin de doğduğu şehirdir. Afganistan’ın eski şehridir ama Moğol istilası zamanında büyük bir yıkım olmuştur.
Abdullah bin Muhammed el-Belhî’nin Yazdığı Eserler
Abdullah bin Muhammed el-Belhî eserleri Kitâb-ül-i’lel ve Kitâb-üt-târih’tir. Sadece iki eseri bilinmektedir ve bu iki eserden biri hadisler üzerine diğeri ise tarih üzerinedir. Önemli bir tarih kaynağı oluşturmaktadır. Eserlerin şu anda nerede olduklarına dair kesin bir bulunmamaktadır. Sadece başka kaynaklarda yazılanlara göre hayatı ve eserleri hakkında bilgi sahibi oluyoruz. Temmâm bin Muhammed er-Râzî’nin Fevâʾid’, İbn Kāni‘in Muʿcem gibi eserlerde Abdullah bin Muhammed el-Belhî’nin hadislerinin bulunduğu söylenmiştir.
Muhammed bin Muhalled kendi eserinde , Abdullah bin Muhammed el-Belhî’nin güvenli bir ravi (öğrendiği hadisi rivayet eden) olduğunu belirtmiştir. Ne yazık ki böyle önemli bir İslam aliminin hayatı hakkında bulunan bilgiler bu kadardır.