Türk İslam alimi Cevheri, 1738’de Farab şehrinde dünyaya geldi. İbnü’l Cevheri lakaplı ünlü Türk İslam aliminin ismiyse; kıymetli taşların yapımıyla ve ticaretiyle uğraşan kişi anlamına geliyor. Fakat alimin neden Cevheri nisbesi ile anıldığı hala bilinmiyor.
Cevheri’nin Öğrenim Hayatı
Cevheri’nin öğrenim hayatı, ilk Farab’da Divanü’l-edeb isimli sözlüğü yazan aynı zamanda da dayısı olan İshak b. İbrahim el Farabi’den ders almasıyla başladı. Sonra ki zamanlarda da öğrenim hayatına katkı sağlaması açısından Bağdat’a giderek oradaki kıymetli hocalardan da faydalanmak istedi. Bağdat’ta da Ebu Ali el-Farisi ve Ebu Said es-Sırafı derslerine katıldı.
Çeşitli kaynaklarda geçen bilgiye göre Cevheri, kendinden önce ki dönemlerde yazılan sözlüklere göre daha farklı olmayı düşündü. Bu yüzden de dilde ki kullanım inceliklerine vakıf olmak adına ve kafasında ki eserle alakalı bilgiler toplamak içinde Suriye, Kuzey Irak ve el-cezire Rebia kabileleri ile birlikte Necid ve Hicaz’da Mudar kabilelerinin içinde uzun bir süre kaldı.
Türk kökenli olduğundan dolayı, Arapçayı sadece gramer tarzında öğrendi. Fakat bu yerlerde çok uzun kaldığı için Arapçaya uygulamalı olarak da hakim oldu. Kuzey Irak, Suriye ve el cezire seyahatlerini tamamladıktan sonra yeniden Bağdat’a dönüş yaptı. Ancak burada da çok kalmadan direkt memleketine gidebilmek için yola koyuldu.
Memleketine giderken Damgan’a uğradı. Orada ki Ebu Ali Hüseyin adlı bir eşrafın da Cevher’den ilim, hat öğrenmek istemesi üzerine bir süreliğine burada kaldı. Sonrasında da Horasan’da ki en büyük ilim merkezi Nişabur’a giderek ömrünün devamını; eğitim, öğretim, Kur’an –ı Kerim istinsahı ve eser telifiyle geçirdi. Ebu Mansur, El Bişeki ve Abdurrahim b. Muhammed’e ithafen Tacü’l –Luga isimli eseri bu yerde Cevheri kaleme aldı.
Cevheri sözlük konusu dışında, aynı zamanda hattat konusunda da ustadır… Özellikle İbn Mukle gibi ünlü hatçılarla da mukayese edilebilir. O yüzden de, Cevheri’nin yaptığı Kur’an nüshaları da, çok yüksek fiyatlarda satılıyordu.
İsmai.b Muhammed, Muhammed el- Herevi, Ebu İshak İbrahim b. Salih el –Verrak gibi isimler Cevheri tarafından yetiştirilen talebelerdir… Bu talebeler, Cevheri’nin sözlüğünü istinsah ederek yaymışlardır.
Ünlü Türk İslam Düşünürü Cevheri’nin Ölümü
Kaynaklarda yer alan bilgiye göre, Cevheri son dönemlerde vesveseye kapılmıştır. Vesveseye kapılan ünlü Türk İslam düşünürü Cevher, aklı dengesini de kaybetmiştir. Akli dengesinin kaybedilmesiyle birlikte Cevheri, uçabilmek için kendisine kanat takıp Nişabur’da bulunan evinin ya da caminin (bu bilgi tam olarak belirtilmemiş) damına çıkmıştır. Sonra yazmış olduğu sözlükten bahsederek toplanmış olan halka; dünya da başkasının yapmadığı işleri yaptığını, ahiret içinde yine kimse tarafından yapılmayan iş yapacağını söylemiştir. Bu konuşma sonrasında da Cevheri, uçmaya yeltenerek düşüp ölmüştür.
Cevheri Tarafından Kaleme Alınan Önemli Eserler
Önemli eserler şunlardır:
- Kitabü’l-Kavafi
- Eş-Şıhah
- Kitabü- Aruzi’l –varaka
- Tacü’l-luga