Evliya büyüklerinden bir tanesi olan Ebu Abdullah el-Basri Basra’da doğduğu düşünülmekte olup doğum tarihi hakkında ne yazık ki kesin bir bilgi bulunmamaktadır. Ebu Abdullah el-Basri’nin doğum yılları ile ilgili olarak farklı kaynaklarda birkaç yıl verilmiştir. El-Basri’nin 289, 293 ya da 308 yıllarında doğmuş olabileceği öne sürülür. Ebu Abdullah el-Basri’ye Cual da denir. Fakat bu lakaptan özellikle Hanefi ve Mu’tezile kaynakları başta olmak üzere çoğu kaynakta bahsedilmez. Ebu Abdullah el-Basri’nin asıl adı Muhammed bin Ahmed bin Salim olmakla beraber künyesi Ebu Abdullah’tır. El-Basri, Irak’ta bir kent olan Basralı yetiştiği ve Basralı olduğu için Basri nisbesiyle tanınmıştır. Ebu Abdullah el-Basri, her işinde tevekkül eden ve her daim Allah’a güvenen bir alimdi. Bunun dışında her işini Allah’a havale eder ve her şeyi sadece Allah’tan beklerdi. Ömrü boyunca kimseyi kırmamaya özen göstermiş ve en küçük canlılara bile saygı duyarak yaşamıştır. Dünya malına önem vermeyen Ebu Abdullah el-Basri, özellikle insanı Allah’tan uzaklaştıran her şeyin bu dünyada olduğunu düşünür ve buna uygun yaşardı. Verdiği beyanlarda bu yönde olurdu. Ebu Abdullah el-Basri, hayatının çok büyük bir kısmını ilim öğrenmeye ve öğretmeye adamış olup 909 yılında Basra’da vefat etmiştir.
Ebu Abdullah El-Basri Kimlerden İlim Öğrendi?
Her İslam aliminin, ilmini öğrendiği bir ya da birden fazla hocası vardır. Ebu Abdullah el-Basri’de bu ilmi elbette birinden öğrenmiştir. Ebu Abdullah el-Basri’nin hocası Evliyanın büyüklerinden olan Sehl bin Abdullah-ı Tüsteri ‘dir. Hayatı boyunca yalnızca Sehl bin Abdullah-ı Tüsteri’nin öğrencisi olan ve ilmi yalnızca ondan öğrenen Ebu Abdullah el-Basri, hocasından öğrendiği bilgiler ışığında tasavvuf yolunda ilerlemiştir. El-Basri’nin Sehl bin Abdullah-ı Tüsteri’den başka hocası olmamıştır. Kendisi de hocasından öğrendiği tüm bilgileri öğrencilerine aktarmıştır. Hadis, kelam ve fıkıh gibi zahiri ilimlerde içtihad mertebesine ulaşmış yani hüküm verebilecek kadar bilgi sahibi olmuştur. Bu anlamda insanların sıkıntılarını çözmek için sıkıntılarını halletmeye çalışmıştır. Oldukça yumuşak huylu bir kişi olan el-Basri, hocasından öğrendiklerinin ışığında herkese karşı tatlı sözlü olmuş ve kalp kırmaktan her daim kaçınmıştır.
Ebu Abdullah El-Basri’nin Tevekkül Hakkında Sözleri
Tevekkül Ebu Abdullah El-Basri’nin hayatında çok önemli bir yere sahip olmuştur. Daima Allah’ın varlığı ve birliğinin bilincinde olarak hareket etmiş, her şeyi Allah yarattığı için yalnızca insanlara değil diğer canlılara karşı da oldukça yumuşak bir tutum sergilemiştir. Ebu Abdullah el-Basri, tevekkül denildiği zaman hiçbir sebebin arkasında durmadan her şeyi Allah’tan beklemek değil de bir sebebin arkasında durup bunun için elinden geleni yaptıktan sonra bu sebepleri var edenin Allah olduğunun bilincinde olmayı savunmuştur. Ebu Abdullah el-Basri’nin tevekkül hakkında sözleri hem öğrencileri hem de diğer insanlar tarafından bir nasihat olarak dinlenmiştir.
Ebu Abdullah El-Basri Eserleri Nelerdir?
Ebu Abdullah el-Basri eserleri arasında 20 kadar eserin bulunduğu söylenmektedir. Fakat bu eserlerden herhangi birinin günümüze ulaşıp ulaşmadığı henüz tespit edilememiştir. Ebu Abdullah el-Basri’nin kelam ile ilgili eserleri ise şu şekildedir;
- Naḳżu kelâmi’r-Râvendî: İbnü’r-Râvendî tarafından belirtilen maddelerin ezeliyeti yani başlangıcı olmamasına dair görüşlerini reddetmek için kaleme aldığı eseridir.
- Naḳżu Kitâbi’r-Râzî: Ebu Bekir er-Razi tarafından ortaya koyulan ilahi olayların ve bunları konu alan nesnelerin ezeliyeti hakkında belirttiği görüşleri reddetmek için kaleme aldığı eserdir.
- Naḳżü’l-Muʿcize: Ebü’l Hasan el-Eşari tarafından kaleme alınmış olan el- Mu’cize eserinin reddetmek için yazdığı bir eserdir.
Bazı kitaplar ayrıca Ebu Abdullah el-Basri’nin balık bilimi ile ilgili birçok eser yarattığını belirtiyor. L-Fariari, Kitâbü’l-Eşribe ve taḥlîlinebîẕi-temr olduğu söylenir.