Ebu Hafs Ahmed bin Hafs bin ez-Zibrikan el-İcli el-Buhari olarak da bilinen Ebu Hafs el-Kebir isimli İslam aliminin doğum tarihi tam olarak bilinmemekle birlikte ölüm tarihinin 832 senesi olduğu kayıtlara geçmiştir.
Ebu Hafs el-Kebir Hayatı
Ebu Hafs el-Kebir hayatı hakkındaki bilgiler çokça sınırlıdır. Hayatından sahnelerin derlenmesi genelde mezar taşından ya da mezar taşından hareketle yazılar yazan kişilerden olmuştur. Asıl isminin ise Hoca Ebu Hafs Ahmed bin Hafs bin Zibrikan bin Abdullah bin Bahr el-İcli el-Buhari olduğu bilinmektedir; mezar taşında da bu şekilde yazmaktadır.
El-Kebir, Buhara’da yaşamıştır. Nerşahi isimli İslam alimi Buhara şehrinin el-Kebir aracılığıyla “İslam Kubbesi “ lakabını aldığını bildirir. Yine Nerşahi’ye göre bu şehir, el-Kebir sayesinde ilmi anlamda güçlenmiştir.
İslam alimlerinden olan Kefevi, Ebu Hafs adının Buhara sınırlarında uzun bir zaman boyunca “güvenilirliği” temsil ettiğini belirtmiştir. Bazı Hanefilere göre Buhari’nin, Ebu Hafs tarafından Buhara’da fetva vermesi engellenmiştir. Buna sebep olarak ise Ebu Hafs, Buhari’nin fıkıh konusundaki bilgilerinin yeterli olmadığını söylemiştir. Fakat yine de bu durum teyit edilememiştir.
Ebu Hafs ve Hanefilik
Ebu Hafs ve Hanefilik arasında keskin bir birleşim vardır. Ebu Hafs’ın hocası Şeybani, Ebu Hanife ve müridlerinin ilim açısından oluşturdukları birikimleri gerek yazı gerekse ezber yoluyla Buhara’ya taşıyanlardandır. Ebu Hafs da hocasının izinden giderek bu taşımaya yardımcı olmuştur. Bir süre sonra da Buhara’da Hanefi mezhebi kurulmuştur. Bu sebeple Ebu Hafs’ın dolaylı yoldan Hanefiliğin kurucusu olduğu söylenir. Hatta öyle ki Hanefi alimleri Ebu Hafs’tan öncesi ve sonrası olmak üzere ikiye ayrılır.
Ebu Hafs, hocası Şeybani’nin en önemli 4 eserini Buhara’ya bizzat götürmüştür. Bu da onun hem hocası tarafından baş tacı edilmesine hem de Hanefi mezhebinde çok sevilmesine yaramıştır. Kitapları yerine ulaştırdıktan sonra Hafs, bu kitaplardan insanların istifade etmelerine de yardımcı olmuştur. Bazı alimler bu kitaplarda yazanlar hakkında tereddüt etseler de Buharalı alimler genel olan hem bu kitapları hem de Ebus Hafs’ın alimliğini benimsemişlerdir.
Ebu Hafs ve Fetva
Ebu Hafs fetva ve fıkıh ilimlerinin üstünde, diğerlerinden daha fazla durmuştur. Bu alanlardaki üstün bilgilerinden dolayı Hafs, hem İslami görüşlere ilavede bulunma hem de İslami görüşlerin arasında tercih yapma yetkisine sahip bir kişidir. Bu kadar bilge biri olan Hafs’ın görüşleri ise pek çok alimin kitaplarına konu olmuştur. Buna ek olarak Hafs’ın bazı görüşlerinin, bazı büyük alimlerin görüşleriyle uyuşmadığı da bilinir.
Ebu Hafs’ın oğullarından Muhammed el-Hafs da büyük Hanefi alimlerinden biridir. Babasının izinden gitmesi sebebiyle Ebu Hafs-ıs Sağir olarak; Buhara’da yetiştiği için Ebu Abdullah-ı Buhari olarak bilinir. Maveraünnehir’de yetişen oğlu, Hanefi alimleri arasında on dördüncü basamakta yer alır. Öğretmeni ve ustası babası ve diğer Hanefi alimleridir.