Hayatı ile ilgili tarih kaynaklarında çok fazla bilgi bulunmayan Fergânî’nin Fergana’da doğduğu düşünülmektedir. Kaynaklarda söz konusu şahsın isminin İbn Ebû Usaybia da Ahmed b. Kesir olduğu söylenir. Yazdığı eserler incelendiğinde Fergânî devlet hizmetlerinde çalışmış bir mühendistir sonucuna varabiliriz. Yaşadığı dönemde Halife Mütevekkil’in talimatı ile Nil nehrinin su seviyesinin tespiti maksadıyla inşa edilen el-Mikyâsü’l-cedîd’in yapımının sorumluluğu kendisine verilmiştir. İbn Hallikân Fergânî’den bahsederken Ahmed b. Muhammed el-Karsânî isini kullanmıştır. Fergânî isminin zamanla tarih kitaplarında Karsânî halini aldığı tahmin edilmektedir.
Fergânî’nin Mühendislik Yönü
İbn Ebû Usaybia tarafından rivayet edilen bir olaya göre: Halife Mütevekkil, Dicle nehri üzerine bir kanal inşa ettirmek üzere iki mühendis kardeşi görevlendirir. Kanalın yapımı esnasında mühendis kardeşler belli konularda ihtilafa düşerek projeyi yarım bırakıp şehirden kaçarlar. Bu olaydan sonra proje tamamlanması için Fergânî’ye verilir. Söz konusu şahıs kanalın inşasında çok ciddi bir hesap hatası yapar. Kanalın başlangıcı diğer yerlerinden daha derin inşa edilmiştir. Bu sebeple nehir sadece suyunun yükselmesi sonucu dört mevsim akma imkânına sahip olur. Diğer dönemlerde nehrin sürekli akışının olmadığı aşikârdır. Bu olaydan Fergânî’nin mühendislik yönü zayıftır şeklide görüş bildirenler olmuştur.
Fergânî’nin Hesap Hatası
Halife yukarıda anlatılan durumu araştırmak için Sind b. Ali’yi müfettiş tayin eder. Mühendis önceki iki mühendise olayın uzanacağını düşündüğü için hesap hatası olmadığına dair rapor verir. Nehrin suyu yüksekken aktığını gören Halife suların çekildiği mevsimi göremeden vefat eder ve durum açığa çıkamaz. Ya‘kūbî ise eserinde Fergânî’nin hesap hatası mühendislik alanından kaynaklı değil, zeminin yapısından kaynaklıdır şeklinde bu duruma şerh düşmüştür. Günümüz şartlarına göre düşünüldüğünde bu durum daha akla yatkındır. Fergânî’nin ölümü ile ilgili net bir tarih yoktur. Fakat anlatılan kanalın inşası 861 yılında tamamlandığına göre vefatının da bu tarihten sonra olduğu düşünülmektedir.
Fergânî’nin Eserleri
Fergânî’nin eserleri çeşitli bilim alanlarında yazılmıştır ve birçok dile çevrilmiştir. Bu kapsamda yazdığı eserler aşağıdadır.
- Cevâmiʿu ʿilmi’n-nücûm ve uṣûlü’l-ḥareḳâti’s-semâviyye adlı eser Fergânî’nin astronomi üzerine yazdığı ve bu alandaki namının Dünyanın neredeyse her yerine yayılmasına sebep olan bir kitaptır.
- El-Kâmil fî ṣanʿati’l-usṭurlâb isimli eser matematik, geometri, usturlap ve yıldız hesapları ile ilgili yazılmıştır.
- ʿİlelü Zîci’l-Ḫârizmî isimli eserde Fergânî, Hârizmî tarafından yazılan hesapların açıklamasını yapar.
- Fergânî’nin yukarıda sayılanlardan başka ʿİlmü’l-hey, Cedvelü’l-Ferġānî ve Amelü’r-ruḫâmât isimli eserlerinin de olduğu bilinmektedir.
Fergânî Bilim İle Olan İlişkisi
Bu konuda birbirine zıt görüşler olsa da Fergânî bilim ilişkisinin güçlü olduğu ve mühendislik alanında başarılı olduğu yönündeki görüşlerin daha baskın olduğu söylenebilir. Mühendislik alanında çeşitli hesap dersleri veren söz konusu şahıs bu alanda kıymetli öğrenciler de yetiştirmiş, mühendislik ilminde uzun yıllar adında söz ettirmiştir.