Bilindiği gibi hem Türk tarihinde hem de İslam tarihinde gerek aldığı görevler gerekse verdiğifetvalar ile adını günümüze kadar taşımayı başaran birbirinden önemli alimler yetişmiştir. Hoca – talebe ilişkisi içinde birbirinin yetişmesinde önemli rol oynayan Türk İslam alimlerinden bir tanesi de Harkuşi Abdulmelik bin Muhammed ‘dir. En meşhur İslam alimlerinden biri olan Harkuşi Abdulmelik bin Muhammed, özellikle fıkıh, hadis, tefsir ve tasavvuf ilimlerinde yetkinliğe sahiptir. Öyle ki Şafii mezhebinde bilinen en ünlü fıkıh alimlerinin başında yer alır. Babasının künyesinin Ebu Osman olmasından dolayı ismi Abdülmelik bin Ebi Osman olarak kayıtlara geçmiştir. Harkuşi Abdulmelik bin Muhammed’in künyesi Ebu Said ez-Zahid Harkuşi, en-Nişaburi olarak bilinir. Nişaburlu olan Harkuşi Abdulmelik bin Muhammed 407 yılında vefat etmiştir. Gençlik yıllarından ölümüne kadar ilim öğrenme amacı ile pek çok şehir ziyaret etmiş birbirinden farklı alimler ile sohbetler içine girmiştir.
Harkuşi Abdulmelik bin Muhammed’in Hayatı
Harkuşi Abdulmelik bin Muhammed’in hayatı ilim öğrenmekle geçmiştir. İlk olarak ilim öğrenmek adına Nişabur’dan ayrılarak önce Irak’a sonra Şam’a gitmiştir. Buralarda çeşitli hocalardan ilim öğrenmesinden sonra Mısır ve Hicaz’a giderek öğrenmeye devam etmiştir. Zamanın alimlerinden önemli bilgiler öğrenerek kendini geliştirmiştir. İlim öğrenmek için bir süreliğine Mekke’de kalmış ve ardından memleketi Nişabur’a geri dönmüştür. Harkuşi Abdulmelik bin Muhammed, verdiği nasihatler ve vaazlar ile ünlü bir alimdir. Dönemim alimlerinden biri olan Hâkim, Harkuşi Abdulmelik bin Muhammed için “Ondan daha âlim, zahit, mütevazi bir zât görmedim” demiştir. Buradan anlaşılacağı üzere Harkuşi Abdulmelik bin Muhammed, hayatının her döneminde insanlara doğru yolu göstermek ve onların kalbine Allah aşkını aşılamak içi uğraşmıştır. Kendini yetiştiren hocalarından aldığı ilmi ve terbiyeyi aynı şekilde diğer insanlara aktarmaya çalışmıştır. Geçimini sağlamak için takke yapıp sattırdığı bilinir. Yalnızca kendi el emeğinin karşılığında kazandıklarını yerdi. Harkuşi Abdulmelik bin Muhammed, bir hastane ve medrese yaptırmıştır.
Harkuşi Abdulmelik bin Muhammed’in Eserleri
Harkuşi Abdulmelik bin Muhammed’in eserleri döneminde ses getirmiş, meşhur eserlerdir. Bu eserlerin en bilinenleri ise şu şekildedir.
- El-Beşara ven-nezara
- Şeref-ül-Mustafa
- Tehzîb-ül-esrar fî tabakat-il-ahyar
- Kitab-üz-zühd
- Siyer-ül-ubbad vez-zühhad
- Tefsîr-i kebîr
- Delail-ün-nübüvve
Özellikle fıkıh ve tefsir alanlarında döneminde başvurulan önemli kaynakların başında gelir.