Bu alimimizin hayatı hakkında bilgilere kesin olarak ulaşılamamıştır. İstanbul’un Ayvansaray semtinde doğduğu düşünülmektedir. 1165’te (1752) öldüğü bilinmektedir. Eserlerinde hafız olduğu bilgisi yer alır. Toklu İbrahim Dede Mescidi’nde imam görevi aldığı da bilinir. Halil Efendi’den edinilen bilgiler hafız olduğunu kanıtlar ve onun hocası olduğunu gösterir. Hüseyin Ayvansarâyî kitap yazmak için hayatının büyük bir kısmını ilim ile uğraşarak geçirmiştir. Eserlerini yazmak için farklı cami ve mescidleri dolaştığı bilinir. Çeşitli beldeleri gezmesi ve konaklaması bilgisi geçim sıkıntısı yaşamadığını gösterir. Eserleri 1182 (1768-69) senesinde kaleme alınmaya başlar. Çeşitli mescitleri dolaşırken belirli bir sıra izlemiş ve büyük vaktini bu gezilere harcamıştır. Bu gezilerinden edindiği bilgileri eserlerine nakletmiştir.
Hüseyin Ayvansarâyî Eserleri
Sur içinde yer alan camileri ve mescidleri öncelikli olarak gezmiştir. Ardından Eyüp ve Galata’yı gezmiştir. Daha sonra ise Boğaz yakalarını ve Üsküdar’ı gezmiştir. Kadıköy camilerini de gezmiştir. İbadet yerlerini anlatırken belirli bir sıraya dizmiştir. Alfabetik olarak da ilerlemelerine dikkat etmiştir. Cami ve mescidler hakkında bilgi verirken kiliseden çevrilip çevrilmedikleri konusunda da değinmiştir. Camide yer alan kabirler, çeşme ve benzeri yapılar hakkında da bilgiler sunmuştur. Hüseyin Ayvansarâyî eserleri ibadethaneleri mimari açıdan detaylı olarak ele almamıştır. Hadika eseri birçok araştırmacı için kaynak kitap görevi görmüştür. İbadethaneleri araştıranlar alimin bu eserinden faydalanmıştır. Ayrıca bu eserdeki bilgileri kullanarak cami ve mescidler hakkında farklı eserler yazılmıştır. Yabancı araştırmacılar da bu eseri kendi dillerine çevirmiş ve kaynak olarak kullanmıştır.
Hüseyin Ayvansarâyî Eseri
Kitabında farklı kişilerin vefatlarına dair bilgiler de yer alır. Bu bilgilere ek olarak çeşme, cami ve mezar kitabeleri hakkında açıklamalar yer alır. Çeşitli tarihi olaylar hakkında bilgiler de bu eserde yer alır. Bu Hüseyin Ayvansarâyî eseri Osmanlı Tarihi konusunda değerli bilgiler içermesi nedeni ile tarihçiler tarafından ilgi görmüştür. Eserde eksik bilgiler olsa da alim eserini sade bir dil ile yazmıştır. Eserde sokak adlarının yer almaması da bir eksiğidir. Eser Fahri Ç. Derin tarafından sadeleştirilmiş bir yeni baskı olarak da yayınlanmıştır. Farklı araştırmacılar da eseri düzenleyerek yeniden yayınlama çalışmaları yapmıştır. Eserde padişahların tahta çıkışları, yaşamları ve şehzadelikleri hakkında da bilgiler yer alır. Bu nedenle önem taşır. Farklı eserlerinde önceki eserlerindeki eksikler ve yanlışları düzeltmektedir. Eş‘arname-i Müstezad eserinde farklı beyitleri derlemiştir. Antoloji olarak hazırlanmış bu eser divan edebiyatı için değerlidir. Alim farklı eserleri ile farklı konularda kaynak kitaplar niteliğinde eserler kaleme almıştır.