İbn-i Ebiddünyâ, 208 senesinde Bağdat üzerinde dünyaya gelmiştir. Bu tarih, 823 senesine tekabül eder. Dedelerinden bir tanesi olan Ümeyyeoğulları’nın âzatlısı olduğundan dolayı ona Kureşî nisbesi verilmiştir. Dolayısıyla “Kureşî” nisbesi ile birlikte anılmıştır. Kaynaklar içerisinde ise ailesine ilişkin ve onun “İbn Ebü’d-Dünyâ” şeklinde tanınmasının nedenine ilişkin herhangi bir bilgi bulunmaz. Onunla ilgili önemli bilgilerden biri de erken yaşlardayken Kur’ân’ı öğrendiğini gösterir.
İbn-i Ebiddünyâ’nın İlmî Hayatı
İbn-i Ebiddünyâ ilmî hayatı, küçük yaşlarda Kur’ân’ı öğrenmesi ile başlar. İlk olarak da bir muhaddis zât olan babasından bazı hadisler dinlemiştir. Daha sonrasında hadis dinlediği âlim zâtlar arasında şu isimler yer almıştır: Ali bin Ca’d, er-Râzî, İbn Sa’d, ed-Devrakî, el-Cevherî, Ahmed bin Menî, Züheyr bin Harb, Velîd el-Kindî, er-Rekâşî, el-Cumahî…
Kütüb-i Sitte’nin müellif kişilerinin yararlandığı hocaların pek çoğundan rivayetlerde bulunmuştur. Ayrıca AHmed bin Hanbel gibi önemli bir âlimin talebesi olmuştur. Yanı sıra zühde ilişkin eserleri ile bilinen Hüseyin el-Bürcülânî’den on seneden uzun bir zaman istifade etmiştir. Ayrıca Halef bin Hişâm’ın kendisinden kırâat alanında, Kâsım bin Sellâm’dan edebiyat alanında, el-Verrâk’ın kendisinden şiir ve İbn Sa^d’dan ise siyer ve tarih alanında faydalanmıştır.
İbn-i Ebiddünyâ’dan Hadisler Rivayet Eden Kişiler
İbn-i Ebiddünyâ’dan hadisler rivayet eden kişiler arasında pek çok isim yer alır. Ama ondan önce başka bir bilgi verecek olursak el-Mizzî, hem onun hem de hocalarının adlarını içeren bir eser kaleme almıştır. Ayrıca onun kendisinden şu zâtlar birtakım hadisler rivayet etti: Ebû Üsâme, el-Berzeî, İbn Ebû Hâtim, İbn Mâce, Kâsım bin Asbağ, İbn Huzeyme, ed-Dûlâbî… Âlî isnadla onun hadislerini rivayet etmiş olan en son öğrencisinin adının ise Fahreddin bin el-Buhârî şeklinde olduğu bildirilmektedir.
Vefatı Hakkında
İbn-i Ebiddünyâ’nın vefatı hakkında şu bilgileri verebiliriz. Hac yolculuğu haricinde ilmî yolculukları oldukça sınırlı olan âlim, tam olarak 281 yılının 14 Cemâziyelevvel tarihinde hayata gözlerini yummuştur. Bu tarih ise tam olarak 894 yılının 22 Temmuz gününe denk gelir. Daha sonra ise Bağdat’ın güney tarafında yer alan Şûnîziyye Mezarlığı içerisine defnedilmiştir. Kütübî ise onun vefat tarihinin 282 olduğunu zikreder ki; bu tarih ise tam olarak 895 yılına denk düşer.
İbn-i Ebiddünyâ’nın Eserleri Hakkında
İbn-i Ebiddünyâ’nın eserleri hakkında öncelikle daha çok eğitim amaçlı eserler olduğunu söyleyebiliriz. O genellikle manevî eğitim ile karakter terbiyesine dair eserler kaleme almıştır. Ayrıca takvâ ve zühd ile alakalı hadisleri derleme konusuna öncelik vermiştir. Bu temayülü nedeniyle olmalı ki; o, tasavvufa dayalı eserleriyle ünlü olan el-Bürcülânî’den rivayette bulunmayı, sika hadis hafızı Affân bin Müslim’den bazı rivayetler yapmaya tercih etmiştir. Çok fazla sayıda eser yazmasında ise bu yaklaşımının çok büyük etkisi olmuştur. Yazdığı eserleri içerisinde devrin rivayet geleneğini devam ettirmekle beraber sosyal eğitim yönü daha çok ön plana çıkmıştır.
İbn-i Ebiddünyâ’nın eserleri hakkında İslâmî ilimlerin hemen her alanına dair eserler yazmış bir müellif olduğunu söyleyebiliriz. Yazdığı eserlerin sayısının 300 sayısına dek çıkarılması ve bunların bir bölümünün bugüne varıp varmadığının bilinmemesi sebebiyle farklı görüşler oluşmuştur. Bu sebeplerden dolayı bazı eserlerinin hem muhtevası hem de adı noktasında farklı görüşler öne sürülmüştür.