İslam Alimleri ve Eserleri

Bilinmeyenlerin haricinde en az bin kadar alim ve veli kişilikler İslam dinini yaymak, müminleri cahillikten uzak tutmak ve güzel ahlak konusunda telkinler vermek için çeşitli ilmi konularla ilgilenmiştir. Kuran usulleri ve anlamı için Tefsir, Arap halkları dışında diğer halkların anlayabilmesi için Meal, farklı anlam ve okunuş çalışmaları üzerine Kıraat, kuran okuma üzerine Tecvid ve akide, usul, zahir, batıni gibi derin araştırmalar yapmıştır. İslam alimleri ve eserleri birçoğu günümüze kadar ulaşmış, değerli çalışmalardır.

Imam-ı Gazali: 1058 yılında İran’ın Tus şehrinde doğmuş büyük İslam alimlerinden birisidir ve Şii mezhebine mensuptur. İmam-ı Gazali’nin önemli eserleri:

• Filozosfların Tutarsızlığı: İslam alimlerinin batı filozoflarından etkilenişini ve kaygılarını konu edinmiştir.
• Otobiyografi: Kendi hayatını konu edinmiştir.
• İhya ‘Ulum al-Din: İslam bilimlerinin hemen hemen tüm alanlarını kapsar. Fıkıh, Kelam ve tasavvuf konularında derin bilgiler içerir.
• Mutluluğun Simyası: Mutluluk Simyası, Din Bilimleri Dirilişi’nin yeniden yazılmış bir versiyonudur. Yaşam tarzını ve dine yaklaşımını tamamen yeniden incelemesine neden olan varoluşsal krizden sonra, Allah’ın bütünleyici bir parçası olduğuna dair temel inancını yeniden vurgulamak için Mutluluk Simyası adlı eserinde toplamıştır.
• Ruhu Disiplin Etmek: Önemli eserlerinden birisidir ve burada her Müslüman yaşamı gidişatını üzerinde karşılaşacağı iç mücadelelere ve nefislerine odaklanır.
• Dünyanın Sonsuzluğı
• İslam’ı Gizli İnançsızlıktan Ayırt Etmek İçin Belirleyici Kriterler: Allah’ı ve Peygamber efendimiz (s.a.v)’in savunularının sapkınlığa ermesine karşı kaleme almıştır.

Abdul Kadir Geylani: 1078 yılının Şaban ayında İran’da doğmuş, Sünni vaiz, İslam hukukçusu ve alim kişiliktr. Hayatının ilk yıllarını doğduğu vilayet olan olan Gilan’da geçirdi. 1095’te on sekiz yaşında Bağdat’a gitti. Orada, Ebu Saeed Mubarak Makhzoomi ve ibn Aqil altında Hanbali hukukunu incelemeye devam etti.  Ebu Muhammed Cafer el-Sarraj ile hadis eğitimleri almış, dönemin pek çok alimine talebelik etmiş ve talebeler yetiştirmiş, Kadirîlik (Geylani) tarikatının kurucusudur. Geylani hazretlerinin en önemli eserleri şunlardır:

• el-Ġunye: İslam dininin hükümlerini, tevhidi ve ahlakı konu alan eseridir.
• Fütûḥu’l-ġayb: Bu eserde babasının medreselerde verdiği vaazları ve ölmeden önce kaleme aldığı vasiyetnamesini toplamıştır.
• el-Füyûżâtü’r-rabbâniyye fî evrâdi’l-Ḳādiriyye: Dua risalesi.
• Mektûbât. Abdülkādir: Mektup derlemesi
• Cilâʾü’l-ḫâṭır min kelâmi Şeyḫ ʿAbdilḳādir
• Sırrü’l-esrâr ve maẓharü’lenvâr.

Bahaeddin Nakşibend: 1318-1389 yılları arasında yaşamış, büyük bir evliya ve Nakşibendi tarikatının kurucusu ve alimler silsilesinin on beşincisidir. İnsanları Hak yoluna davet etmiş, doğruluk telkinlerinde bulunmuş ve tasavvuf mertebesinin en yüksek derecelerinde yer almış Nakşibendi hazretlerinin kaç eser yazdığı hakkında kesin bir bilgi olmamakla birlikte birçoğu günümüze kadar gelmemiştir.

• Evrad-ı Kudsiyye ve Sırları

Yunus Emre: 13. Ve 14. yüzyıllar arasında yaşamış, doğum tarihi kesin olarak bilinmemekte ancak 1245 yılında vefat etmiş, Türk dilini sade ve yalın bir dil kullanarak eserler üretmiş ve Allah aşkını konu edinmiş Anadolu dervişidir. En bilinen Yunus Emre eserlerinin bazıları:

• Divan: Dervişin kaleme aldığı ilk eserdir ve içerisinde; Evvel Bahar Olmayınca, Gel Gör Beni Aşk Neyledi ve Mânâ Evine Daldık gibi toplamda 400 şiiri yer almaktadır.
• Risaletü’n Nushiyye: Mesnevi şekilde kaleme alınmıştır. İçerisinde Müslümanlar için tavsiye ve nasihatler yer alır.

Kaşgarlı Mahmud: 1008 yılında Karahan’da dünyaya gelmiş, köklü bir hanedan soyundan gelir. Anadolu’da derin araştırmalar yapmış, aynı zamanda bilim insanıdır ve çok değerli eseler kaleme almıştır.

• Dîvânü Lugâti’t–Türk: Batı Asya Türkçe dili ile yazılmış en geniş eser olma ilk Türkçe sözlük olma özelliği taşıyan değerli bir eserdir. Türk dili ve Türk örfleri hakkında derin araştırmalarla Bağdat’ta iki 1072-1074 yılları arasında kaleme alınmış eserdir.
• Kitabu Cevahirü’n Nahv Fi Lugati’t Türk: Günümüzde orijinal kopyasının hala bulunamamış, içerisinde Türk dili kurallarının yazılı olduğu düşünülen eserdir.

Hoca Ahmet Yesevi: Türkistan’da dünyaya gelmiş, Yusuf el-Hamedani’nin öğrencisi olmuş, 11. Yüzyılın en büyük alimlerinden birisidir. Yaptığı derin araştırmaları derlemiş ve kitaplar yazmıştır. Eserlerinden bazıları:

• Akaid: Kitapta İslam dininin esaslarını ve Kuran’ı ele almıştır.
• Divan-ı Hikmet şiirleri: Özellikle Orta Asya ve Anadolu coğrafyasında yaşayan Müslümanları derinden etkilemiştir. Dörtlük ve hece ölçüsü ile yazılmış, Divan tasavvufunun en eski ve en değerli eseridir.
• Fakr-Nâme: Yetiştirdiği öğrencilerin kendi öğretilerini derleyerek kendisini mal ettiği eserdir.

Hacı Bayram-ı Veli: Büyük tasavvuf alimi ve şair Hacı Bayram, 1352’de doğmuş ve Anadolu’da ikamet etmiştir. Küçük yaşlardan itibaren dini eğitimler almış, Kayseri ve Ankara’da birçok öğrenci yetiştirmiş, aynı zamanda Akşemseddin’in hocalığını yapmıştır. Kaleme aldığı önemleri eserleri şunlardır:

• Velâyet-nâme-i Hacı Bektâş-ı Velî: En meşhur Bektaşi menakıpnamelerden birisi olarak kabul edilir.
• Makalat: Hacı Beştaş-ı Veli’nin en değerli eseri olarak kabul edilir ve Türklerin anlayabileceği şekilde yazılmış, İslam dini esaslarını konu almaktadır.
• Kitâbu’l-Fevâid: Makalat’la büyük benzerliği bulunan, İslam değerlerini anlatan eserdir.
• Şerh-i Besmele:
• Şathiyye
• Makâlât-ı Gaybiyye ve Kelimât-ı Ayniyye

İmam-ı Buhari: Buhara valisi el-Cûfi’nin çağrısıyla Müslüman olduktan sonra İslam dini adına çok değerli ve derin çalışmalar yapmış, hayatı boyunca pek çok değerli alimden ders almış ve talebe yetiştirmiş, Buhara’lı veli kişidir. 300 binden fazla hadis bildiği rivayet edilir. Imam-ı Buhari’nin eserleri:

• el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ: Yazımına Buhara’da başlamış ve gezdiği ülkelerde devam etmiş, toplam 16 yılda meydana gelmiş çok değerli eserinde yüzlerce şerh, deneme ve hadis yer almaktadır.
• et-Târîḫu’l-kebîr: Kaleme aldığı düşünülen ilk hadis derlemeleri eseridir.
• et-Târîḫu’l-evsaṭ: İlk kitabının devamı olduğu anlaşılan eserin küçük bir kısmı günümüze kadar gelebilmiştir.
• et-Târîḫu’ṣ-ṣagīr: Diğer eserlerinde yer almayan bilgileri derlediği, İslam dünyasına ışık tutan ve bilgilendirmelerin yer aldığı kitaptır.
• Kitâbü’l-Ḳırâʾati ḫalfe’l-imâm: Kişisel dini görüşlerinin yer aldığı eser.
• el-Edebü’l-müfred: İslam ahlakı ve erdemleri üzerine Hz. Muhammed (s.a.v) tarafından söylenmiş hadis-i şerifleri derlediği eseridir.
• Refʿu’l-yedeyn fi’ṣ-ṣalât
• Ḫalḳu efʿâli’l-ʿibâd

İmam-ı Rabbani: Hindistan’da yaşamış, dönemin önemli tasavvuf alimlerinden olan Baki Billah’ın oğlu ve halifesidir. Hindistan’da İslam’ın güzelliklerini anlatmak ve yayabilmek adına önemli mücadelelerde bulunmuştur. Kaleme aldığı değerli eserlerinden bazıları:

• Mektûbât
• İsbâtün-Nübüvve
• Mektubat
• Risâle-i Tehlîliyye,
• Meârif-i Ledünniye,
• Mükâşefât-ı Gaybiyye,
• Cezbe ve Sülûk Risâlesi.

Şemseddin Ahmed Sivâsî: M. 1519 (H. 926) – M. 1597 (H.1006) yılları arasında yaşamış, Anadolu’nun gördüğü en büyük velilerden birisi olan Şemseddin, Sivasiyye olarak da bilinen Semsiyye tarikatının kurucusudur.

• Manzum Eserleri: Süleyman ile Belkıs arasında geçen olayları konu alan 1684 beytlik eseridir.
• Mensur Eserleri: İslam alimi ibn Hişam’ın el-İʿrâb adlı eserinin haşiyesi (yeniden yazılması)’dir.

Şems-i Tebriz: Asıl adı Muhammed olan Şems-i Tebriz, 582 yılında doğmuştur. Babasının adı Melik Dâvûd’dur. Hasan Sabbah’ın halifesi Kiya Büzürgümmidîn’in soyundan gelen Hâvend Celâleddin Nevselmân’un oğluna da hocalık etmiştir. Eserlerinde derin Allah aşkını ve manevi boyutlarını konu edinmiştir. Şems-i Tebriz’in en önemli eserlerinden bazıları şunlardır:

• Malakat
• Babı Aşk
• Aşkname
• Aşkın Kimyası
• Aşkın Kırk Kuralı
• Aşkın Son Defteri
• Aşk-ı Gizem

Hacı Bektaş-ı Veli: Büyük bir tasavvuf alimidir. Aslen İranlıdır ve İslam dünyasına ışık tutan önemli eserler yazmıştır. Bazı önemli eserleri:

• Velâyet-nâme-i Hacı Bektâş-ı Velî: Menkıbe türüyle yazılmış, Hacı Bektaşi’nin hayatının anlatan önemli bir eserdir.
• Makalar: İslam dini hükümlerini Türklerin anlayabileceği bir tarzda yazılmış Arapça eserdir.
• Fatiha Suresi Tafsiri: İsminden de anlaşılabileceği üzere, Fatiha suresinin anlamını içeren eserdir.

• Kitâbu’l-Fevâid
• Şerh-i Besmele
• Şathiyye
• Makâlât-ı Gaybiyye ve Kelimât-ı Ayniyye

Mevlânâ Celâleddin-i Rûmî: Yaşadığı dönemin en büyük İslam alimlerinden birisi olan Rumi, aynı zamanda bir şairdir. İlim konusunda büyük çalışmalar yapmış ve çok önemli eserler kaleme almıştır. En önemli eserlerinden bazıları şunlardır:

• Mesnevi: Kuran’ın yaratılan her şeyle ilgili öğretilerinden esinlenilen hikâyelerden oluşan altı ciltte 26 bin beyit ve Hz. Muhammed’in sözleri ve ahlakını konu edenmiş, çok önemli Farsça bir eserdir.
• Divan-i Kebir: Divanda yaklaşık 40 bin beyit ve bir adet “Divan-i Rubai” içermektedir.
• Fih-i Ma-Fih: “İçeride olan” anlamına gelir ve içinde Hz. Mevlâna’nın dersleri yer alır. Mecalis-i Seb’a: “Yedi Vaaz” unvanından da anlaşılacağı üzere Hz. Mevlâna’nın yedi dersi bu eserde toplanmıştır.
• Mektubat: 147 harften oluşur Hz. Mevlâna, oğlu Sultan Veled de dahil olmak üzere akrabalarına ve devletin arkadaşlarına, hükümdarlarına ve yetkililerini yazmıştır.