Mevlânâ Kâdı-Zâde Kâsım olarak bilinen Osmanlı aliminin gerçek adı Kâsım’dır. İsminin başında belirtilen Mevlânâ kendisine duyulan saygıyı, kadı-zâde ise babasının Kastamonu kadısı olmasından ötürü kendisine nisbet edilmiştir. Doğum tarihi bilinmeyen Kâsım, H. 899 (M.1494) yılında Bursa’da kadı görevi icra ettiği sırada ölmüştür.
İlk ilmi eğitimini babasından aldıktan sonra dönemin bazı alimlerinden eğitim görmüş, daha sonra Hızır Bey’in talebesi olmuştur. Kendisinden akli ve nakli ilimler tahsil ederek mertebe yükseltmiş ve Tire’ye medrese hocalığı yapmak üzere gitmiştir. Burada çeşitli İslami ilimlerle meşgul iken, dönemin Osmanlı padişahı olan Fatih Sultan Mehmed’in 1453 yılında İstanbul’u fethetmesinden sonra, bugün İstanbul’un Fatih ilçesinde bulunan kompleks medreselerin ortak adı olan Sahn-ı Seman’a hoca olarak atandı.
Bursa’ya Kadı Olması
Sahn-ı seman medreselerinde hocalık yaptığı sırada, Şerif Cürcânî’nin Şerh-i Mevâkıf (3 ciltlik bir özlü kelâm düşüncesi olup, kendisinden sonra gelecek alimlerin yoluna da ışık tutmuş büyük bir eserdir) isimli eseri okudu ve çok etkiledi. Bu feyz ile burada sayısız öğrenci yetiştirdi ve daha sonra Bursa’ya kadı olarak tayin edildi. Ancak birkaç yıl sonra tekrar medreseye hoca olarak göreve getirildi.
Sultan II. Bayezid, Bursa’da kadılık yaptığı yıllarda halkın ona olan sevgisini ve kişiliğini işitince, bizzat onu kadı olarak tekrar Bursa’ya tayin etmek istese de kendisi bunu kabul etmedi. Ancak padişah ısrar edince Bursa’ya döndü ve hayatının son günlerine kadar buradaki vazifesini icra etti.
Kişiliği
Mevlânâ Kâdı-Zâde Kâsım, Bursa’da kadılık görevi icra ettiği sırada, adalete ve doğruluğa olan inancı ve halk arasında sağlamaya çalıştığı eşitlikten ötürü herkes tarafından tanınır oldu. Kendisi yumuşak dilli ve iyi ahlak konusunda insanlara telkinler vermiş ve iyi nasihatler etmiş bir kişi olmuştur.
Dünyevi mallarda gözü olmayan, keskin zekalı, alçak gönüllü, sünnete ve Allah’ın yasaklarına dikkat etmekle ve güzel ahlâkı ile tanınmış, İslami ilimler dışında matematikle de uğraşmıştır.