Muhammed Bin Ahmed Ebi Hayseme, hem büyük bir fıkıh âlimi hem de büyük bir hadîs âlimidir. Onun bilinen künyesi ise “Ebû Abdullah” şeklindedir. Yine hakkında bilinen bilgilere göre 279 yılında vefat etmiş olduğunu gösterir. Bu tarih ise 892 yılına tekabül eder. Köken olarak ise Nesâlı’dır. Rivayetlerde bulunduğu isimler arasında ilk akla gelenler şu zâtlardır: Nasr bin Ali Cehdâmî, İbrâhîm b. İsmâil el-Küheylî, Muhammed b. Muhammer el-Bahrânî, Sa’îd b. Yahyâ el-Emevî…
Muhammed bin Ahmed Ebi Hayseme’nin kendisinden hadîsler rivayet etmiş olan kişiler arasında da yine önemli isimler yer alır. Bunlar arasında ilk akla gelen isimler ise Muhammed b. Hasen b. Maksim el-Mukrî, Ahmed b. Kâmil el-Kâdî, Ahmed b. Abdullah ez-Zirâ en-Nehvevânî şeklinde sıralanabilir.
Muhammed Bin Ahmed Ebi Hayseme Hakkındaki Görüşler
Ebi Hayseme hakkındaki görüşler, genelde ilmî karakterine övgü üzerine ileri sürülmüştür. Onun hakkında yorum yapanlardan biri de Kâdı İbn-i Kâmil’dir. İbn-i Kâmil, dört tane kişinin hayatta kalmasını çok isteyeceğini belirtmiştir. Bu isimler arasında Ebû Abdullah b. Ebû Hayseme ve beraberinde Ma’merî, Ebû Ca’fer et-Taberî ve Berberî yer alır. Ayrıca yine bu zât, bu isimlerinin hepsinin de hem anlayışlarının hem de ezberlerinin çok güçlü olduğunu da dile getirmiştir.
Hadisler ve Eserleri Hakkında
Hadisler ve eserleri hakkında öncelikle şunu söyleyebiliriz ki; o kaleme aldığı eserler içerisinde hadîs rivayetlerinde bulunmuş ve bunlara delilleri ile beraber yer vermiştir. Bu anlamda pek çok ayrı isimden pek çok hadîs rivayetinde bulunmuştur. Rivayet ettiği hadîslerden bir tanesinde yine Allah’ın, Resûllullah efendimize yardımcı olduğundan bahseder. Ayrıca hem Cebrâil’in hem de sâlih olan müminlerin de onun için yardım ettiğini dile getirir. Sonrasında ise kendi yorumunu ifade ederken Ebû Bekir ile Ömer’in bu sâlih müminlerden olduğunu söyler.
Muhammed b. Ahmed b. Hayseme’nin mal ve zekatlarla ilgili eserleri de mevcuttur. Bu konulu kitapları içerisinde anlattığı mevzular açısından hadîslerden yararlanır. Hadîsleri, bu öne sürdüğü fikirlere birer delil olarak kitabında kullanır.
Hadîs Dinlediği Kişiler ve Ondan Hadîs Rivayet Eden İsimler
Hadîs dinlediği kişiler ve ondan hadîs rivayet eden isimler konusunda pek çok önemli zâttan bahsedebiliriz. Öncelikle Ebû Hayseme’nin hadîs dinlemiş olduğu isimlere örnek verecek olursak şu isimleri sayabiliriz: Ebû Nuaym Fazl bin Dükeyn, Mûsâ bin Dâvûd ed-Dabbî, Affân bin Müslim, Ali bin Ca’d, Mansûr bin Seleme el-Huzâî, Ebû Seleme et-Tebûzekî, Halef bin Hişâm… Bu zâtlar içerisinde en fazla olarak da Yahyâ bin Maîn’in kendisinden hadîsler rivayet etmiştir.
Ebû Hayseme’den hadîsler rivayet etmiş isimler arasında ilk sırayı oğlu alır. Başta oğlu ve hadîs hâfızı olan Ebû Abdullah Muhammed olacak şekilde ondan hadîs rivayetinde bulunmuş olan zâtlar şunlardır: İbn Ebû Dâvûd, İsmâil bin Muhammed es-Saffâr, Ebü’l-Kâsım el-Begavî, Kâsım bin Asbağ, Muhammed bin AHmed el-Hakîmî, Muhammed bin Mahled…
Ebi Hayseme’nin Hadîs Konusundaki Güvenilirliği
Ebi Hayseme’nin hadîs konusundaki güvenilirliği, çeşitli âlim ve muhaddislerce kabul edilmiş bir durumdur. İbn Ebû Hayseme, hadîs alanında olduğu kadar tarih, fıkıh, şiir, edebiyat ve nesep alanlarında da önemli bir isimdir. Onun hadîs konusundaki güvenilirliği üzerine ise muhaddisler ortak fikirde yer almıştır. Hatta bu noktada Hatîb el-Bağdâdî ile Dârekutnî gibi bazı isimler, onu sika şeklinde vasıflandırmıştır. Ayrıca tabakat kitapları içerisinde râviler üzerine bazı görüşlerine de yer verilmiştir. Birtakım kaynaklar içerisinde ise Ebû Hayseme’nin müstakil olarak fıkhî bir mezhebi olduğu yazılmıştır. Bazı kaynaklarda ona Kaderiyyecilik isnat edilmiştir. Ancak bunlar yazılmış çizilmiş görüşler olarak karşımıza çıksa da bu konu üzerine yeterli bilgi de yoktur.