Muhammed bin Eban el-Belhî ve Ebu Bekir adıyla bilinse de tam adı Muhammed bin Ebân bin Vezîr el-Belhî’dir. Lakabı ise Hamdeveyh olarak bilinmektedir. Türkistan’ın ünlü İslam alimleri arasında olup hayatı hakkında bilgi çok azdır.
Muhammed bin Eban el-Belhî’nin Hayatı
Muhammed bin Eban el-Belhî hayatı hakkındaki bilgilere göre doğduğu yer ve doğduğu tarih bilinmemektedir. Bununla beraber adında el-Belhî geçmesi yaşadığı yerin Belh şehri olduğunun göstergesidir. Belh şu anda Türkistan sınırları içinde bulunan tarihi bir şehirdir. Alimlerin isimlerine bu tarz yaşadığı şehri belirten kelimeler konmaktadır. Abdullah bin Vehb, Ebu Halid el-Ahmer, Ebu Bekir bin Iyas, Sufyan bin Uyeyne ve İbni Uleyye gibi alimlerden ders aldığı bilinmektedir. Ebu Abbas es-Sirac,İbni Huzeym ve Muhammed bin Abdullah bin Yusuf ed-Devri gibi alimler Muhammed bin Eban el-Belhî’den ders almıştır. Ebû Hatim, İbn-i Hibbân ve İmâm-ı Nesâî gibi alimlerle de yakın olduğu ve sohbet ettiği bilinmektedir.
Muhammed bin Eban el-Belhî’nin hadis alimi Vekî bin Cerrâh’ın katipliğini de yaptığı bilinmektedir. Muhammed bin Eban el-Belhî 808 yılında (hicri takvime göre Muharrem 244) Belh şehrinde vefat etmiştir. Bu önemli İslam alimi hakkında bilinenler bu kadardır. Sevenlerinin onun hakkında “O güvenilir, sadık ve çok ilim sahibi olup, kitap yazan güvenilir alimlerdendir” söylediği de bilinmektedir. Bu da Muhammed bin Eban el-Belhî’nin sevilen ve ilmi fazla olan bir insan olduğunun göstergesidir. Diğer sevenlerinin de aynı şekilde kendisini anlattığı söylenmektedr.
Muhammed bin Eban el-Belhî’nin Eserleri
Muhammed bin Eban el-Belhî eserleri hakkında bilgi bulunmamaktadır. Kendisinin 300.000den fazla hadisi ezberlediği bilinmektedir. Peygamberimizin Müslüman kardeşliği hakkında söylediği hadisleri yazıya aktardığı söylenmektedir. Yazdığı eserlerin ve baskısının kalıp kalmadığı hakkında herhangi bir bilgi yoktur. Bununla beraber bize ulaştırdığı hadislerden birkaç tane örnek vermek isteriz:
“Az ya da çok olarak şarap içen kişiye, Allah kıyamet günü Cehennem’in kaynayan suyundan içirir”
“Allah’ın yarattıkları üzerinde düşünün, kişiliği hakkında düşünmeyin. Zira siz Allah’ın kadrini takdir edemez, Allah’ı anlamaya güç yetiremezsiniz.”