Müslim Bin Haccâc, 206 yılı itibariyle Nişâbur üzerinde dünyaya gelmiştir. Bu tarih tam olarak 821-22 senelerine takebül eder. Ancak onun 201, 202 veya 204 senelerinde dünyaya gelmiş olduğu da kaynaklar içerisinde zikredilen tarihlerdir.
Bir Arap soyundan Benî Küşeyr kabilesinin mevalisindendir ve doğduğu yer sebebiyle de o, “Nîsâbûrî” şeklinde de anılır. Bir eğitimci kişiliğe sahip babasından ve etrafındaki başka âlim zâtlardan yararlandığı anlaşılan Müslim, henüz on iki yaşlarındayken hadîsler öğrenmiştir.
Müslim Bin Haccâc’ın İlim Hayatı
Müslim Bin Haccâc’ın ilim hayatı, henüz 12 yaşında başlamıştır. O yaşta hadisler öğrenmiştir. Öncelikle Nişâbur üzerinde el-Muvatta’nın râvi isimlerinden olan Yahyâ el-Minkarî ve bir de İshak bin Râhûye gibi bazı muhaddislerden yararlanmıştır. İki sene ardından haccetmek için Hicaz üzerine gitmiştir. Medine şehrinde ise İsmâil bin Ebû Üveys’ten, Mekke şehrinde Saîd bin Mansûr ile Ka’nebi’den ve farklı âlimlerden yararlanmıştır. 230 senesinden önce hadis öğrenmek için seyahate çıkmıştır. Talebesi ve arkadaşı olan Ahmed bin Seleme ile beraber Basra üzerine gitmiştir. Burada Nasr el-Cehdamî’den rivayette bulunmuştur. Buradan ise Belh üzerine geçmiştir ve Kuteybe bin Saîd’den hadis rivayet etmiştir.
Daha sonrasında Bağdat üzerine gitmiş ve Ahmed bin Menî ile Ahmed bin Hanbel gibi önemli âlimlerden istifade etmiştir. Sonra ise defalarca kez Bağdat üzerine gitmiştir. Kûfe’de olduğu dönem Ahmed bin Yûnus’tan bazı hadisler öğrenmiştir. Ayrıca birkaç kez gitmiş olduğu Rey üzerindeyken İbn Vâre ile Ebû Zür’a er-Râzî gibi isimlerle hadis konusunda müzakerede bulunmuş ve onlardan hadisler rivayet etmiştir. 250 senesinden önce ise Mısır üzerine geçmiştir. Burada ise Harmele bin Yahyâ gibi isimlerden hadis rivayetinde bulunmuştur.
Müslim Bin Haccâc’ın Diğer Hocaları
Müslim Bin Haccâc’ın diğer hocaları, gezip gördüğü yerlerde dersler aldığı ve hadisler öğrendiği hocalarıdır. Kendilerinden yararlandığı bu diğer hocaları içerisinde yer alan isimler ise şu şekilde sıralanabilir: İbn Nümeyr, Ebü’l-Hasan İbn Ebû Şeybe, Ebû Hayseme Züheyr bin Harb, İbnü’l-Müsennâ, Mühammed bin Beşşâr, Ebû Bekir İbn Ebû Şeybe, Ebû Sevr, Abd bin Humeyd, Abdullah bin Abdurrahman ed-Dârimî… Ayrıca 15 senede yazdığı “El-Câmi’u’s-sahîh” eserinde yalnızca 220 tane hocasından ayrı rivayetlerde bulunmuştur.
Müslim Bin Haccâc’ın Talebeleri
Müslim Bin Haccâc’ın talebeleri, onun ilmî birikiminden istifade etme şansını bulmuş ve alanlarında çok yükselmişlerdir. Onun yetiştirmiş olduğu talebeler içerisinde bazı önde gelen isimler olmuştur. Talebelerinden ileri gelenlerinin isimleri ise şu şekilde sıralanabilir: Ebû Îsâ et-Tirmizî, Ebû Avâne el-İsferâyînî, Degulî, İbn Mahled el-Attâr, İbn Huzeyme, İbn Sâid el-Hâşimî, İbn Ebû Hâtim… Ayrıca bu talebeleri, birer muhaddis olarak bilinmektedir.
Müslim Bin Haccâc’ın Vefatı
Müslim Bin Haccâc’ın vefatı ile ilgili İslam tarihi kaynaklarında geçen bilgiye göre 261 senesinde dünyaya veda ettiğini söyleyebiliriz. Müslim Bin Haccâc, tam olarak 261 senesinin 25 Receb günü içerisinde Nîşâbur üzerinde vefat etmiştir. Vefatının ardından ise Müslim b. Haccâc, şehrin dışında yer alan Nasrâbâd Kabristanı içerisine defnedilmiştir. Ayrıca onun kabrinin, bir ziyaretgâh olduğu da söylenmektedir.
Müslim B. Haccâc Hakkındaki Görüşler ve Kişiliği
Müslim B. Haccâc hakkındaki görüşler ve kişiliği ile ilgili öncelikle onun çok güvenilir olduğunu söyleyebilmek mümkündür. Müslim b. Haccâc, râvi kişiler üzerine değerlendirme ve tenkitlerine çok güvenilen ta’dil ve cerh âlimlerinden bir tanesiydi. Ayrıca onun son derece sika bir hadis hafızı olarak bilindiğini de söyleyebiliriz. İbn Ebû Hâtim’in rivayetine göre babası onunla ilgili “sadûk” ifadesini kullanmıştır. Ayrıca İbnü’l Ahrem ise onunla ilgili görüşünde; Nişâbur üzerinde 3 önemli ismin yetiştiğini ve bunların ise Müslim bin Haccâc, Yahya ez-Zühlî, İbrahim bin Ebû Tâlib olduğunu dile getirmiştir.
Ayrıca ona, kumaş ve elbise ticareti yapmasından dolayı “bezzâz” şeklinde bir isim takılmıştır ve dükkanı içerisinde öğrencilerine hadisler rivayet etmiş olduğu bilinmektedir. Aynı zamanda o çok servet sahibi olan bir zâttı. Buna ek olarak yardımda bulunmayı çok sevdiği için de “Nişâbur’un cömerti” şeklinde anılırdı. Müslim b. Haccâc’ı çok yakınen tanıyan kimseler onun hayatı boyunca kimseyi konuşup çekiştirmediğini ve hiç kimseyi incitmediğini de söylerdi. Ayrıca hocalarına karşı da oldukça saygılı bir kimseydi. Buhârî, Nişâbur üzerine geldiğinde Müslim b. Haccâc’ın derin bilgisine ve ilmine hayran kalmış ve sonrasında onun yanından hiç de ayrılmamıştır.