Nizamüddin Hamuş Buhara’da yetişmiş ve yaşamış olan tasavvuf âleminin büyük mutasavvıflarında birisidir. Doğduğu tarih tam olarak bilinmemekle birlikte 8. Yüzyılın sonu ile 9. Yüzyılın ilk yarısına kadar yaşadığı bilinir. Önemli mutasavvıflardan birisi olan Alâeddin Attar hazretlerinin dergâhında yetiştiği bilinmektedir. Asıl ismi Mevlana Nizamüddin Hamuş olarak kayıtlarda yer almaktadır. Uzun bir ömrü olmuştur. Bu ömrünü Allah yolunda nefis terbiyesi ve kalp temizliği için harcamıştır. Dergâhta manevi terbiye için hocasının isteklerini yerine getirerek onun sözünden çıkmamıştır. Hocası Alâeddin Attar hazretlerinin halifeliğini almış ve ilerleyen süreçte talebe yetiştirmiştir.
Nizamüddin Hamuş Hazretlerinin İlim Hayatı
Zahiri ilimleri tahsil ettikten sonra Nakşibendi tarikatinin kurucusu olan Şahı Nakşibend hazretlerinin talebelerinden olan Alâeddin Attar hazretlerinin dergâhına giderek burada batıni ilimleri tahsil etmiştir. Dergâha gitmesinde Alâeddin Attar hazretlerinin Buhara’ya gelmiş olması etkilidir. Daha sonra dergâhta Alâeddin Attar hazretlerinin kendisine söylemiş olduğu sözler oldukça tesir etmiştir. Nizamüddin Hamuş hazretlerinin ilim hayatı böylelikle Alâeddin Attar hazretlerinin kapısında devam etmiştir. Nefsine ağır gelen işleri yaparak nefsinin hoşlandığı arzu ve istekleri vermeyen Nizamüddin Hamuş kısa sürede yükselerek tasavvufta önemli merhaleler elde etmiştir. Hocasına duymuş olduğu derin saygı ve muhabbet Nizamüddin Hamuş hazretlerinin hocasının kapısında sürekli bulunmasını sağlıyordu. Bu durum ise hocasının da duası ile kısa sürede tasavvufta yükselmesini sağlamıştır. Çevresindekiler Nizamüddin Hamuş hazretlerinin pek çok kerametine şahit olmuştur. Gittiği mescitlerde kapı kilitli olsa dahi elini uzatır uzatmaz mescidin kilitli kapısının açıldığına dair pek çok rivayet bulunmaktadır. Evliyalık makamında yüksek derecelere gelen bu zat huzuruna gelen kimselerin nefsi durumlarını görerek onların manevi terbiyelerinde etkili metotlar izlerdi.
Nizamüddin Hamuş Hazretlerinin Kişisel Özellikleri
Nizamüddin Hamuş hazretlerinin kişisel özellikleri arasında en bilineni mütevazı ve sade bir tavrının olduğudur. Huzuruna gelenlere karşı gayet yumuşak huylu davranır ve onları hatalarını yüzlerine vurmazdı. Huzuruna gelenlerin kalplerini görür ve onların haline göre sohbet ve tavsiyelerde bulunurdu. Kendisinde bulunan güzellikleri onu yetiştiren hocalarından bilir ve kendisini övmekten hoşlanmazdı. Günah ehli kimseler yakınına geldiği zaman üzerine bir ağırlık çöker ve hali çok sıkıntılı olurdu. Hocası Alâeddin Attar hazretleri huzuruna gelenleri talebesi Nizamüddin Hamuş hazretlerine emanet ederdi. Onun ilim derecesinden ve ahlakından pek çok kişi iltifat ile bahsederdi. Evliyanın büyüklerinden Ubeydullah Ahrar hazretleri Nizamüddin Hamuş hakkında övgü dolu cümleler söylemiştir. Ehlisünnet yoluna son derece bağlı bir hayat sürerek bu alanda pek çok talebe yetiştiren Nizamüddin Hamuş tasavvuf yolunun Türklerde yaygınlaştırılmasında oldukça etkili bir rol oynamıştır. Nizamüddin Hamuş hazretlerinin kişisel özellikleri arasında bir diğeri de talebeleri sıkıntı çektiği zaman onun da üzerinde bir sıkıntı ve cefa hali olmasıdır. Bu durum kalbi bir bağlantı olması ve talebeleri ile gönül bağının kuvvetli olması ile açıklanır.