Seyyid Alâeddîn Ali Semerkandî kimine göre İran’ın kimine göre ise Özbekistan’ın ünlü İslam alimleri arasındadır ve tasavvuf, fıkıh ile tefsir alanında eser vermiştir. Özellikle Anadolu’da sevilen bir alim olup önemli alimlere de eğitim vermiştir. Hayatı hakkında birden fazla anlatım bulunmaktadır.
Seyyid Alâeddîn Ali Semerkandî’nin Hayatı
Seyyid Alâeddîn Ali Semerkandî hayatı şu anda İran’a bağlı olan İstafan şehrinde 1320 yılında başlamıştır. Babasının ismi Yahya olarak belirtilmiştir. Peygamber efendimizin dört büyük halifesinden biri olan Hz. Ömer’in soyundan geldiği söylenmektedir. Hz. Ömer’in dördüncü nesilden akrabası olduğu söylenmektedir. Kendini mükemmel bir şekilde eğitti. Peygamber efendimizin türbesinde yedi yıl boyunca bekçi olarak çalıştı. Peygamber efendimiz bir gün orada uyurken onun rüyasına geldi. Peygamber efendimiz rüyasında ona “Ey Ali, seni evlatlığım olarak kabul ettim. Anadolu’ya git ve rahatsızlıkları ya da yoksullukları nedeniyle beni ziyaret edemeyen Müslümanlar seni ziyaret ederlerse, beni ziyaret eden insanlar olarak kabul edilecektir.” dedi. Bunun üzerine Seyyid Alâeddîn Ali Semerkandî Anadolu’ya geldi. Anadolu’nun farklı yerlerinde insanlar yetiştirdi. İnsanları Allah’a, dürüstlüğe ve birlikte olmaya çağırdı.
Hayatının çoğunu Ankara’nın Yabanabad’ın Şeyher Karyesi’nde (günümüzde Çamlıdere olarak biliniyor) geçirdi. Çamlıdere’yi bilim, kültür, fakirler, yolcular ve hasta olup tedavi olmak isteyenlerin de gelebileceği bir merkez haline getirdi. Önemli İslam alimi Osmanlı İmparatorluğu’nun çeşitli yerlerinde çekirgelerin mahsulü tahrip etmesi nedeniyle çekirge suyunu Allah’ın yardımıyla buldu. Bu su çekirgelerin durmasını sağladığı için dönemin sultanları tarafından sevildi. 1457 yılında Çamlıdere’de vefat etmiştir ve türbesi şu anda Çamlıdere mezarlığının ortasında bulunmaktadır.
Şeyh Ali Semerkandî hayatı hakkında başka bir anlatım daha bulunmaktadır. Aynı kişi hakkında olup olmadığı bilinmemektedir. Aynı isimde iki farklı kişiden bahsedilyor olma ihtimali de bulunmaktadır. Öbür anlatıma göre; Şu an Özbekistan sınırları içerisinde bulunan Semerkant’ta Müslüman bir dini liderdi. 1434’te Anadolu’ya gitti ve Zeyne’ye yerleşti. Ömrünün sonuna kadar Zeyne ve Karaman’da kaldı ve 1457’de Zeyne’de öldü. Zeyne’de kendisine ait bir türbe bulunmaktadır. Karaman’da soyunun devam ettiği ve torunlarından biri olan Seyyid Ali Semerkandî’nin de Gazalpa’da defnedildiği belirtilmiştir. Zeyne’de de soyunu devam ettiren insanların olduğu bilinmektedir. Görüldüğü üzere bahsedilen iki kişinin hem isimleri hem de ölüm tarihleri aynıdır. Bu yüzden kaynaklarda karışıklık yaşanmaktadır. Torunlarında da aynı isimlerin olması tarih konusunda da sıkıntılara yol açabilmektedir. Belirtilen iki türbe de şu anda ziyarete açıktır.
Seyyid Alâeddîn Ali Semerkandî’nin Eserleri
Seyyid Alâeddîn Ali Semerkandî eserleri hakkındaki bilgiler kısıtlıdır. Bilinen eserleri şu şekildedir:
- Bahrül Ulüm: Dört ciltten oluşan bir eser olup tefsir alanında yazılmıştır. Bu eseri Kabe’de İbrahim Makamı’nda yazdığı bilinmektedir.
- Hasiye ala Serhiş Şemsiyye
- Hasiye ala Şerhil Metali
- Hasiye ala Şerhil Mevakıf
Eserlerinin şu an nerede olduğuna dair kesin bir bilgi bulunmamaktadır.